Inicjatorem utworzenia nagrody za wybitne zasługi dla samorządu terytorialnego była Liga Krajowa. Chciano w ten sposób uhonorować jednego z najwybitniejszych przedstawicieli polskiego samorządu terytorialnego, tragicznie zmarłego Grzegorza Palkę, pierwszego prezydenta Łodzi w III Rzeczpospolitej, który położył nieocenione zasługi w organizowaniu od podstaw wspólnoty samorządowej w tym drugim co do wielkości mieście w Polsce.
Łódź zawdzięcza mu wiele oryginalnych rozwiązań organizacyjnych i finansowych. Palka był twórcą i wieloletnim prezesem Unii Metropolii Polskich. Zabiegał o poszerzenie uprawnień samorządu terytorialnego i szans rozwojowych wspólnot lokalnych w Polsce.
Nagroda przyznawana jest raz w roku w trzech kategoriach: ogólnopaństwowej, działalności samorządowej o wymiarze ogólnokrajowym raz w kategorii działań w samorządzie lokalnym o znaczeniu ponadlokalnym.
Nagroda im. Grzegorza Palki stała się jednym z najbardziej prestiżowych wyróżnień samorządowych. Przyznawana jest osobom, które w swych dokonaniach na rzecz rozwoju samorządności, np. poprzez opracowania naukowe, ustawodawcze lub sprawne zarządzanie, przyczyniają się do propagowania i ugruntowania idei samorządności.
O charakterze i jakości nagrody świadczą przede wszystkim jej dotychczasowi laureaci, którymi byli m.in. prezydent Polski Lech Kaczyński, premier Jerzy Buzek, ambasador USA Daniel Fried, prof. Jerzy Regulski, prof. Michał Kulesza, prof. Irena Lipowicz, Danuta Hübner, Jan Olbrycht, Grażyna Gęsicka, Władysław Ortyl, Elżbieta Bieńkowska oraz Zygmunt Berdychowski.
Patronat nad nagrodą objęły ogólnopolskie organizacje samorządowe: Związek Miast Polskich, Związek Powiatów Polskich, Unia Metropolii Polskich, Unia Miasteczek Polskich, Związek Gmin Wiejskich RP i Związek Województw RP oraz miasto Łódź. Patronem medialnym jest „Wspólnota”.
