Jesteśmy świadkami niemających precedensu zmian demograficznych, które krajach Europy Zachodniej określane są mianem przemiany demograficznej – piszą w memorandum po konferencji „Miasteczko i wieś przyszłości” zorganizowanej przez Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa. Liczba ludności zmniejsza się za sprawą malejącej liczby urodzeń i emigracji. Trwanie życia wydłuża się, co wraz z coraz niższą liczbą urodzeń i emigracją głównie młodych ludzi prowadzi do starzenia się społeczeństwa. Przemiany te są nasilone w obszarach wiejskich i mniejszych ośrodkach miejskich, a w mniejszym stopniu dotykają dużych miast.
W trakcie konferencji prof. Przemysław Śleszyński pokazał geograficzne zróżnicowanie depopulacji oraz postarzania struktury wieku. Pod tym względem wyróżnia się m.in. wschód woj. mazowieckiego gdzie znajdują się wsie, w których odsetek ludności w wieku poprodukcyjnym przekracza już obecnie 50 proc.
Pomimo spadku liczby mieszkańców wiele małych miast i wsi położonych peryferyjnie prowadzi bardzo ekstensywną politykę rozwoju przestrzennego. Tymczasem wyznaczanie zbyt dużych terenów pod budownictwo mieszkaniowe w planach miejscowych generuje wysokie koszty związane z wykupem gruntów, budową infrastruktury oraz utrzymaniem infrastruktury technicznej związanej z rozproszoną zabudową. W kontekście zachodzących zmian demograficznych taka polityka przestrzenna na obszarach peryferyjnych rodzi poważne zastrzeżenia, gdyż oznacza wyższe koszty jednostkowe.
Doświadczenia zagraniczne wskazują na nieodwracalny charakter tych zmian – piszą w memorandum organizatorzy konferencji. Przemiana demograficzna przedstawiana jest najczęściej jak negatywny proces, zagrażający dobremu funkcjonowaniu danej miejscowości. Organizatorzy konferencji starali się polemizować z tym poglądem i pokazać, że przemiany demograficzne można rozumieć jako szansę. Jako społeczeństwo będziemy wprawdzie mniej liczni i starsi, ale z drugiej jednak strony żyjemy i zachowujemy sprawność coraz dłużej. Stajemy się innym społeczeństwem, ale nie gorszym. Zmniejszająca się liczba populacji może przyczynić się do zmniejszenia presji na środowisko naturalne.
Zmiany demograficzne wymuszą oczywiście znaczące zmiany. Prof. Śleszyński w swojej prezentacji wspomniał o możliwości reorganizacji sieci administracyjno-osadniczej na poziomie gmin i powiatów (w tym łączenia jednostek samorządowych), zaś prof. Kegler dzielił się doświadczeniami z realizacji takich przedsięwzięć w Niemczech. Wystąpienia zastępcy burmistrza Dzierżoniowa oraz wójta gminy Stare Babice pokazały z kolei, że umiejętne zarządzanie na poziomie lokalnym powoduje, że proces przemiany demograficznej w małej miejscowości nie wywołuje negatywnych skutków gospodarczych.
Autorzy memorandum zapewniają, że w Obliczu niemającej precedensu w historii przemiany demograficznej bardzo istotne staje się nawiązywanie współpracy na poziomie lokalnym, regionalnym i międzynarodowym. Według prof. Keglera konkurencja przyczyni się tylko do pogorszenia sytuacji i wyraził przekonanie o wyższości kooperacji nad konkurowaniem. W Polsce są już dobre przykłady współpracy międzygminnej w kontekście przemiany demograficznej, co zostało pokazane na przykładzie Związku Gmin Regionu Płockiego zaprezentowanego przez panią Małgorzatę Maryniak.
