Przypomnijmy, że zgodnie ze Standardem 4 dokumentu przestrzenie urzędu są miejscami neutralnymi religijnie. Do tego standardu sformułowano następujące wytyczne:
- W budynkach urzędu dostępnych dla osób z zewnątrz oraz podczas wydarzeń organizowanych przez urząd nie eksponuje się w przestrzeni (np. na ścianach, na biurkach) żadnych symboli związanych z określoną religią czy wyznaniem. Nie dotyczy to symboli religijnych noszonych przez osoby pracujące w urzędzie na użytek osobisty, np. w formie medalika, tatuażu, opaski na ręku
- Wydarzenia organizowane przez urząd mają charakter świecki, tzn. nie zawierają elementów religijnych, np. modlitwy, nabożeństwa, święcenia
Opini Rzecznika wytyczne wyraźnie odnoszą się jedynie do funkcjonowania urzędu. Podkreśla on, że chodzi w nich tylko o pomieszczenia dostępne dla osób z zewnątrz, a nie wszystkie przestrzenie w budynkach urzędu (np. gabinet pracownika, w którym nie są przyjmowani interesanci). Ponadto wytyczne wprost wskazują na możliwość noszenia symboli religijnych przez samych pracowników. Jak tłumaczy Marcin Wiącek zapewniono zatem możliwość uzewnętrzniania indywidualnych przekonań religijnych w okolicznościach niewiążących się z wykonywaniem zadań w imieniu urzędu. Standardy wyłączają obecność elementów religijnych jedynie podczas wydarzeń organizowanych przez urząd, a nie przez samych pracowników. Dlatego nie są one przeszkodą dla uzewnętrzniania religii przez osoby zatrudnione w urzędzie, np. przez organizację spotkań opłatkowych dla chętnych pracowników.
Jak wskazuje RPO kwestia obecności symboli religijnych, w tym krzyży, w budynkach publicznych była przedmiotem orzeczeń zarówno sądów polskich, jak i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. W wyroku Wielkiej Izby z 18 marca 2011 r. w sprawie Lautsi przeciwko Włochom ETPC uznał, że umieszczenie krzyży na ścianach szkół publicznych nie stanowiło naruszenia art. 9 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Wyrok ten dotyczył symboliki religijnej w realiach funkcjonowania placówki edukacyjnej, gdzie obowiązki państwa oraz powinności nauczycieli spotykają się z prawami dzieci i ich rodziców, co sprawia, że trudno automatycznie przekładać zawarte w nim ustalenia na realia rozważanej tutaj sprawy. Można jednak wskazać, że w świetle ustaleń ETPC nie ma bezpośredniego i automatycznego związku między kwestią ekspozycji symbolu religijnego w przestrzeni publicznej, gdy nie towarzyszą jej działania dyskryminacyjne, a wolnością sumienia i wyznania.
Odnośnie do orzeczeń sądów krajowych, Rzecznik wskazuje na postanowienie z 15 lipca 2010 r. (sygn. akt III SW 124/10), w którym Sąd Najwyższy uznał, że pozostawienie krzyża w lokalu wyborczym, na który pomieszczenie udostępniła szkoła podstawowa, nie może być odczytane jako dyskryminacja innych wyznań ani uznane za formę kampanii wyborczej lub sposób prowadzenia agitacji na rzecz kandydatów. Z kolei oceniając wpływ obecności krzyża w urzędzie publicznym na naruszenie dóbr osobistych, Sąd Okręgowy w Szczecinie w wyroku z 26 marca 2010 r. (sygn. akt I C 28/10) uznał, że „osoba dojrzała, aktywna życiowo i społecznie, o ukształtowanym światopoglądzie nie może twierdzić, iż sama symbolika krzyża chrześcijańskiego w przestrzeni publicznej narusza jego godność, pozbawia go możliwości poszukiwania swoich dróg życiowych, czy powoduje ograniczenia prowadzące do odczucia wykluczenia ze społeczności lokalnej”.
Mając na uwadze treść wskazanych orzeczeń RPO uznał, że dopuszczają one generalnie obecność symboli religijnych w urzędach publicznych. Nie można stąd wyprowadzić jednak wniosku, że obecność taka jest przez prawo wymagana, a więc że z punktu widzenia wolności sumienia i wyznania niedopuszczalne byłoby wprowadzenie zakazu ich umieszczania w takich urzędach.
Jak podkreśla Rzecznik uwagi dotyczące oddziaływania symbolu religijnego takiego jak krzyż zachowują aktualność również w odniesieniu do braku takich symboli. W konsekwencji, skoro umieszczenie symbolu religijnego na ścianie urzędu nie prowadzi do naruszenia wolności sumienia i wyznania osób niewierzących i należących do innych wyznań, to do takiego naruszenia praw osób wierzących nie prowadzi również brak takiego symbolu. Swoboda decyzji w tym zakresie mieści się w kompetencjach organów publicznych. Z wyrażonej w art. 53 Konstytucji RP wolności publicznego uzewnętrznia religii nie wynika prawo do zapewnienia obecności symboli religijnych w budynkach użyteczności publicznej nieprzeznaczonych do sprawowania kultu religijnego.
