Mieszkanka (zwana również wnioskodawczynią lub skarżącą) zwróciła się do kierownika USC o sprostowanie aktu małżeństwa w części dotyczącej wzmianki dodatkowej o wyroku sądu okręgowego w ten sposób, że sąd „orzekł rozwiązanie związku małżeńskiego A. K. z domu B. (a nie A. B.) i J. K. przez rozwód”. Ponadto mieszkanka poprosiła o sprostowanie aktu małżeństwa, gdzie błędnie wpisano: „matka mężczyzny – nazwisko: S.”, a powinno być „matka mężczyzny – nazwisko B.”.
Po rozpoznaniu wniosku kierownik USC postanowieniem zwrócił w części podanie wnioskodawczyni. Odnotował, że w wyniku realizacji wniosku sprostował akt małżeństwa w części dotyczącej nazwiska matki mężczyzny z „S.” na „B.” oraz wydał wnioskodawczyni sprostowany odpis zupełny aktu małżeństwa. Dalej wyjaśnił, że podanie, w części dotyczącej sprostowania, wzmianki o rozwodzie, należy zwrócić z uwagi na fakt, że ustawa Prawo o aktach stanu cywilnego nie przewiduje takiej czynności jak sprostowanie wzmianki. Natomiast na podstawie art. 39 ust. 1 ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego (dalej: ustawa) wnioskodawczyni może się zwrócić do sądu powszechnego o unieważnienie wzmianki dodatkowej, która następnie może zostać zastąpiona nową.
Samorządowe Kolegium Odwoławcze postanowieniem utrzymało w mocy postanowienie organu pierwszej instancji. Sprawa ze skargi mieszkanki trafiła ostatecznie do WSA.
Zdaniem sądu, organy obu instancji nie dokonały prawidłowej oceny wniosku skarżącej, co doprowadziło do przedwczesnego i nieuzasadnionego okolicznościami faktycznymi i prawnymi sprawy zwrotu podania z powołaniem się na wadliwą argumentację mającą świadczyć o wystąpieniu przesłanki z art. 66 § 3 kpa. Oceniając stanowisko organów sąd zauważył, że z wniosku skarżącej, inicjującego postępowanie, jednoznacznie wynika, że wnioskodawczyni domagała się sprostowania wzmianki dodatkowej w akcie małżeństwa poprzez wpisane prawidłowej treści wyroku sądu. We wniosku wyraźnie przy tym wskazała na przepis art. 35 ustawy dotyczący instytucji sprostowania. W tym kontekście sąd uznał za całkowicie bezzasadne rozważania organów dotyczące możliwości unieważnienia aktu stanu cywilnego lub dołączonej do niego wzmianki na podstawie art. 39 ustawy, ponieważ wniosek skarżącej nie obejmował żądania w tym zakresie. Skarżąca nie była zainteresowana unieważnieniem wzmianki dodatkowej w akcie małżeństwa.
Sąd wyjaśnił również, że granice postępowania wnioskowego wyznaczone są wnioskiem, a organ jest związany jego treścią. Skutkuje to tym, że zarówno organ pierwszej, jak i drugiej instancji ma obowiązek rozpoznać sprawę w pełnym zakresie zgłoszonego żądania. Kwestia zasadności żądania strony, a także rodzaj rozstrzygnięcia podejmowanego w granicach żądania, jest przedmiotem oceny merytorycznej, w ramach której na podstawie obowiązujących przepisów prawa materialnego organy zobowiązane są ustalić, czy żądanie podlega uwzględnieniu. Jeśli natomiast, w ocenie organów, zachodziły przeszkody do wszczęcia postępowania, to wówczas, stosownie do art. 61a § 1 kpa, organ ma możliwość wydania postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania.
Tymczasem w rozpoznawanej sprawie organy w sposób nieuprawniony zmodyfikowały treść żądania skarżącej i wypowiedziały się w zakresie nieobjętym wnioskiem. Intencją wnioskodawczyni nie było bowiem unieważnienie wzmianki dodatkowej, lecz dokonanie sprostowania w części dotyczącej tej wzmianki co do nazwiska skarżącej. W ocenie sądu obowiązkiem organów obu instancji było wydanie rozstrzygnięcia zgodnie z treścią żądania zawartego we wniosku i rozważenie, czy w świetle przepisów ustawy uzasadnione jest wszczęcie właściwego postępowania w sprawie sprostowania.
Sąd ostatecznie uznał, że zastosowanie przez organy obu instancji przepisu art. 66 § 3 kpa, który w stanie faktycznym niniejszej sprawy nie mógł mieć zastosowania, stanowi naruszenie prawa procesowego mające wpływ na treść rozstrzygnięcia. Już tylko z tej przyczyny obowiązkiem sądu było uchylenie postanowień organów obu instancji.
Sąd stwierdził, że oceniane postanowienia są wadliwe również z tego powodu, że organy nieprawidłowo przyjęły, że skorygowanie błędnie dokonanego wpisu dotyczącego nazwiska skarżącej we wzmiance dodatkowej aktu małżeństwa możliwe jest wyłącznie przy zastosowaniu instytucji unieważnienia tego wpisu, przewidzianej w art. 39. W tej mierze wskazać należy, że zgodnie z definicją legalną zawartą w art. 2 ust. 3 ustawy aktem stanu cywilnego jest wpis o urodzeniu, małżeństwie albo zgonie w rejestrze stanu cywilnego wraz z treścią późniejszych wpisów wpływających na treść lub ważność tego aktu. Z kolei wedle art. 24 ust. 1 wpis wpływający na treść lub ważność aktu stanu cywilnego dołącza się do aktu stanu cywilnego w formie wzmianki dodatkowej. Z łącznego odczytania przytoczonych przepisów wynika, że aktem stanu cywilnego jest m.in. wpis o małżeństwie wraz ze wzmianką dodatkową. To oznacza, że przepis art. 35 ustawy ma również zastosowanie odnośnie do danych zwartych we wzmiance dodatkowej. Przepis ten stanowi bowiem, że akt stanu cywilnego, który zawiera dane niezgodne z danymi zawartymi w aktach zbiorowych rejestracji stanu cywilnego lub z innymi aktami stanu cywilnego, o ile stwierdzają one zdarzenie wcześniejsze i dotyczą tej samej osoby lub jej wstępnych, albo z zagranicznymi dokumentami stanu cywilnego, podlega sprostowaniu przez kierownika urzędu stanu cywilnego, który go sporządził.
Organy powinny zatem rozważyć – stosownie do żądania skarżącej – możliwość zastosowania powyższych regulacji prawnych.
Wyrok WSA w Opolu z 6 grudnia 2022 r., sygn. akt II SA/Op 298/22
