Rada miasta uchwałą podjętą na podstawie art. 383 § 1 pkt 2, § 2 i § 4 w zw. z art. 10 § 1 pkt 3 lit. a ustawy z 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy, w zw. z art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (dalej: usg), stwierdziła wygaśnięcie mandatu radnego z powodu utraty prawa wybieralności. Rada w uzasadnieniu wskazała, że w związku ze zmianą miejsca prowadzenia działalności gospodarczej oraz sytuacją osobistą, zmienił on miejsce zamieszkania na takie poza terenem miasta. Radny złożył skargę do WSA.
Sąd pierwszej instancji oceniając zebrany w sprawie materiał dowodowy i stanowisko rady uznał, że istniały dowody bezspornie potwierdzające stałe miejsce zamieszkania radnego poza miastem, w którym został wybrany. Dowodami, na których się oparł, były zeznania trzech świadków, którzy twierdzili, że radny nie zamieszkuje w gminie od sierpnia 2021 r.
Radny nie zgodził się ze zdaniem WSA i skierował skargę kasacyjną do NSA. Ten rozpatrując sprawę wskazał, że wbrew twierdzeniom sądu pierwszej instancji wydając uchwałę stwierdzającą wygaśnięcie mandatu rada miasta nie była w posiadaniu potwierdzonych informacji (oprócz oświadczeń), ani wykluczających stałe zamieszkiwanie radnego na terenie miasta, w którym uzyskał mandat, ani też potwierdzających jego stałe zamieszkiwanie poza jego terenem. Okoliczności wskazane w oświadczeniach nie zostały potwierdzone innymi dowodami. Brak bezspornych dowodów uniemożliwia zastosowanie wobec radnego przepisu art. 383 § 2 kodeksu wyborczego. NSA podkreślił przy tym, że instytucja wygaśnięcia mandatu ma doniosłe znaczenie prawne, stanowi bowiem poważną ingerencję w wynik demokratycznych wyborów i to zarówno z punktu widzenia samego radnego, jak i wyborców, którzy na niego oddali głos. Z tego względu wygaszenie mandatu powinno być stosowane z wyjątkową rozwagą, przy jednoczesnej dogłębnej i wnikliwej analizie przesłanek warunkujących podjęcie uchwały.
Należy również zwrócić uwagę, że uchwała w przedmiocie wygaśnięcia mandatu musi być należycie uzasadniona, powinno z niej wynikać, jakie argumenty zostały przez organ wzięte pod uwagę, jakim dowodom organ dał wiarę, a którym i dlaczego odmówił wiarygodności. W badanej sprawie z treści uzasadnienia uchwały nie sposób było wywieść, na podstawie jakich przesłanek organ ustalił, że radny od 7 sierpnia 2021 r. nie posiadał biernego prawa wyborczego na terenie miasta. W uzasadnieniu wskazano jedynie: „w związku ze zmianą miejsca prowadzenia działalności gospodarczej oraz sytuacją osobistą (radny) zmienił miejsce zamieszkania – poza terenem miasta”. Nie odniesiono się w żaden sposób do znajdujących się w aktach protokołów zeznań świadków, na których to, jak należy wnioskować z całokształtu akt sprawy, w głównej mierze oparł się organ podejmując uchwałę. W aktach brak jest również informacji faktycznie potwierdzającej zmianę adresu prowadzenia przez radnego działalności gospodarczej (np. odpisu z CEIDG). Nadto w uzasadnieniu nie zawarto wyjaśnień radnego, gdyż głosowanie nad uchwałą przeprowadzono w trakcie jego przebywania na zwolnieniu lekarskim, o czym organ był wcześniej informowany zarówno przez samego radnego, jak i przez przewodniczącego Komisji Skarg, Wniosków i Petycji, który wnioskował o przesunięcie terminu omówienia i zaopiniowania projektu uchwały w sprawie wygaśnięcia mandatu do czasu zakończenia trwania zwolnienia lekarskiego.
W ocenie NSA, w realiach omawianej sprawy należało zbadać, czy pod wskazanym adresem (w mieście, w którym pełnił mandat) radny stale przebywa, czy koncentrują się tu jego interesy życiowe, czy jest w miejscu tym widywany przez sąsiadów. Na potwierdzenie tych informacji organ może zażądać np. przedłożenia dokumentu własności lub najmu lokalu, oświadczeń o stałym zamieszkaniu złożonych przez osoby wspólnie zamieszkujące z radnym w danym lokalu lub właściciela czy sąsiadów, czy też dokumentów związanych z bieżącymi sprawami związanymi z mieszkaniem (np. rachunki za gaz, energię elektryczną, telefon, itp.). Niewątpliwie przeprowadzenie tego rodzaju badania mieści się w kompetencjach rady, a jawi się ono jako niezbędne, gdy chodzi o ustalenie, czy radny posiadał prawo wybieralności w dacie wyborów samorządowych, bądź czy w późniejszym okresie go nie utracił.
Tym samym, w ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego, wygaśnięcie mandatu radnego w badanej sprawie byłoby uzasadnione jedynie wówczas, gdyby organ dysponował takimi dowodami, które świadczyłyby, że radny faktycznie przestał zamieszkiwać na terenie miasta.
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 13 czerwca 2023 r., sygn. akt III OSK 2348/22
