Bomba wybuchła we wrześniu, kiedy jedna z gazet napisała, że gminy będą musiały zwrócić w sumie nawet kilkadziesiąt milionów złotych opłaty śmieciowej, pobranej za odbiór odpadów z jednoosobowych gospodarstw domowych i od osób starszych. Chodzi o sytuację, gdy właściciel nieruchomości prosi inną osobę, np. członka rodziny, o dokonywanie w jego imieniu przelewów bankowych na konto wskazane przez gminę. Takie rozwiązanie jest wygodniejsze niż comiesięczne wizyty na poczcie czy w banku.
Zdaniem prawników, cytowanych wówczas przez media, podobnych praktyk zakazują jednak przepisy ordynacji podatkowej. Przelew opłaty za odbiór śmieci jest możliwy, ale tylko z konta właściciela danej nieruchomości.
Artykuł w gazecie zaskoczył zarówno Ministerstwo Środowiska, jak i Finansów. Radcy prawni obu resortów nie potrafili na gorąco zinterpretować przepisów. W końcu Tadeusz Arkit, przewodniczący sejmowej podkomisji ds. monitorowania gospodarki odpadami, wraz z grupą posłów złożył interpelację do ministra finansów. A resort odpowiedział jednoznacznie: każdy właściciel nieruchomości musi sam uiszczać opłatę. Dlaczego?
Termin zapłaty podatku
Stosownie do art. 6q ustawy z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (DzU z 2012 r. poz. 391, z późn. zm.), w sprawach dotyczących opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi stosuje się przepisy ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (DzU z 2012 r. poz. 749, z późn. zm.), z tym że uprawnienia organów podatkowych przysługują wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta.
Zgodnie z art. 59 § 1 pkt 1 ordynacji podatkowej, zobowiązanie podatkowe podatnika wygasa w całości lub w części wskutek zapłaty. W myśl art. 60 § 1 za termin dokonania zapłaty podatku uważa się:
1. przy zapłacie gotówką – dzień wpłacenia kwoty podatku w kasie organu podatkowego lub na rachunek tego organu w banku, w placówce pocztowej, w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, biurze usług płatniczych lub w instytucji płatniczej albo dzień pobrania podatku przez płatnika lub inkasenta;
2. w obrocie bezgotówkowym – dzień obciążenia rachunku bankowego podatnika lub rachunku podatnika w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub rachunku płatniczego podatnika na podstawie polecenia przelewu.
Mając na uwadze powyższe uregulowania należy przyjąć, że tylko zapłata podatku przez podatnika powoduje wygaśnięcie zobowiązania podatkowego na podstawie art. 59 § 1 pkt 1 ordynacji podatkowej.
Bo czym jest podatek?
Podatek jest świadczeniem publicznoprawnym, o osobistym charakterze, którego w drodze czynności cywilnoprawnych nie można przenieść na inną osobę, nawet za jej zgodą. Umowa przeniesienia zobowiązań podatkowych podatnika na inny podmiot nie ma znaczenia dla organów podatkowych w stosunkach podatkowoprawnych – umowa taka nie wywołuje skutków prawnych i nie powoduje zwolnienia podatnika ze zobowiązania podatkowego. Powyższy pogląd znajduje potwierdzenie w uchwale Naczelnego Sądu Administracyjnego z 26 maja 2008 r., sygn. akt I FPS 8/07.
Odrębnym zagadnieniem jest kwestia zapłaty zobowiązań podatkowych podatnika za pośrednictwem innych podmiotów. Wpłata przez osobę postronną kwoty odpowiadającej wysokości podatku może być uznana za skuteczną, gdy wpłacający występuje jako osoba, która działając na rachunek podatnika dokonuje zapłaty z jego zasobów pieniężnych. Działa on w tym przypadku jako podmiot umocowany do zapłaty za podatnika. Nie dokonuje wówczas zapłaty podatku, lecz wpłaty kwoty tytułem podatku. Zapłata podatku ma w tym przypadku wymiar techniczny.
Ta kwestia również była przedmiotem rozważań NSA, który uznał, że osoba wpłacająca podatek ze środków powierzonych mu przez podatnika dokonuje „...czynności technicznej – wpłaca podatek za podatnika, lecz działa jedynie jako posłaniec”. Tak więc dla oceny skuteczności zapłaty podatku istotne znaczenie ma kwestia powierzenia „posłańcowi” („wyręczycielowi”) środków przez podatnika.
Udowodnić, że wpłacający był posłańcem
Reasumując: ordynacja podatkowa nie przewiduje możliwości dokonania zapłaty podatku ciążącego na podatniku z rachunku bankowego innej osoby. W przypadku wystąpienia takiej formy zapłaty – nie ma obowiązku automatycznego zwrotu dokonanej wpłaty. Organ podatkowy, w ramach czynności sprawdzających, dokonywanych na podstawie art. 272 pkt 1 i 2 ordynacji podatkowej, zobowiązany jest wyjaśnić z podatnikiem oraz osobą dokonującą za podatnika wpłaty podatku ze swojego rachunku bankowego tytuł dokonanej wpłaty. Celem tych czynności jest sprawdzenie, czy osoba postronna dokonuje wpłaty podatku ze środków pieniężnych będących własnością podatnika.
Ministerstwo Finansów zaleca sprawdzanie takich wpłat, a wtedy w zdecydowanej większości przypadków potwierdzi się, że wpłata podatku przez osobę, na której nie ciążył obowiązek zapłaty podatku, nastąpiła zgodnie z dyspozycją osoby zobowiązanej i z jej środków pieniężnych. W takim przypadku wskutek dokonanej zapłaty dochodzi do wygaśnięcia zobowiązania podatkowego podatnika w trybie art. 59 § 1 pkt 1 ordynacji podatkowej.
Powyższe wyjaśnienia należy również odnosić do opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi, w związku z powołanym przepisem art. 6q ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach.
Dodatkowo resort finansów wyjaśnił, że w projekcie założeń nowelizacji ordynacji podatkowej znalazły się propozycje dotyczące wygaśnięcia zobowiązania poprzez zapłatę dokonaną przez podmiot inny, niż zobowiązany do zapłaty oraz przez członka rodziny podatnika. Dotyczyłoby to wpłat nie wyższych niż 1 tys. zł. Projekt założeń jest zamieszczony na stronie Biuletynu Informacji Publicznej Rządowego Centrum Legislacji w zakładce „Rządowy proces legislacyjny”.
