W Delegaturze Krajowego Biura Wyborczego w Piotrkowie Trybunalskim, siedzibie Komisarza Wyborczego, złożone zostało pismo („Wniosek mieszkańców o przeprowadzenie referendum”) z informacją o spełnieniu obowiązków wskazanych w art. 13 ust. 1 i 3 ustawy z 15 września 2000 r. o referendum lokalnym (DzU z 2019 r. poz. 741 oraz z 2023 r. poz. 497; dalej również: url). Łącznie złożonych i poddanych weryfikacji zostało 7460 podpisów poparcia, w tym złożonych prawidłowo (według Komisarza Wyborczego) – 5248 podpisów. 2212 zostało zakwestionowanych z powodu co najmniej jednej wady:
1) braku podpisu osoby udzielającej poparcia – 37 pozycji,
2) wad imion i/lub nazwisk (brak, inne, niepełne, nieczytelne) – 283,
3) wad adresu zamieszkania (brak, niepełny, nieczytelny, skrót nazwy miasta inny niż powszechnie używany) – 438, inny adres zamieszkania (niezgodny z adresem ujęcia wyborcy w rejestrze wyborców) – 416,
4) wad numeru PESEL (brak, błędny, niepełny, nieczytelny, niezgodny z danymi osobowymi wyborcy, nie odnaleziony w Rejestrze PESEL) – 285,
5) wadliwej daty udzielenia poparcia (inna niż dopuszczalna lub brak daty) – 64,
6) brak prawa wybierania w Piotrkowie Trybunalskim – 490,
7) wielokrotny podpis tego samego wyborcy, po uznaniu jednego podpisu za prawidłowy – 199.
Postanowieniem Komisarza Wyborczego wniosek został odrzucony z powodu niedającego się usunąć uchybienia, tj. braku uzyskania wymaganej liczby prawidłowo złożonych podpisów poparcia – 5474 – pod inicjatywą referendalną.
Inicjatorzy referendum złożyli skargę na postanowienie do wojewódzkiego sądu administracyjnego. Sąd uchylił zaskarżone postanowienie. W niniejszym artykule przytoczymy tylko część z nieprawidłowości postanowienia Komisarza, na które zwrócił uwagę sąd.
Brak numeru mieszkania nie przesądza o uznaniu prawidłowego podpisu
Sąd przypomniał, że niewątpliwie obowiązkiem komisarza wyborczego, do którego złożono wniosek o odwołanie organu jednostki samorządu terytorialnego, jest sprawdzenie wniosku zarówno pod względem legalności (np. tożsamości informacji o przedmiocie referendum na karcie, na której zbierane są podpisy poparcia, z treścią informacji podanej do publicznej wiadomości przez inicjatora referendum w trybie art. 13 url), jak też prawidłowości spełnienia ustawowych wymagań, w tym aktualności i wiarygodności danych na kartach z podpisami poparcia (zob. komentarz do art. 24 ustawy o referendum lokalnym Czaplicki K. (w:) Czaplicki K., Dauter B., Kisielewicz A., Rymarz F., Ustawa o referendum lokalnym. Komentarz, ABC 2007 r.).
Art. 14 ust. 4 url jednoznacznie określa, jakie dane mieszkaniec jednostki samorządu terytorialnego popierający wniosek o przeprowadzenie referendum podaje na karcie. Są to:
- nazwisko,
- imię,
- adres zamieszkania,
- numer ewidencyjny PESEL
- data udzielenia poparcia.
Dane te należy potwierdzić własnoręcznym podpisem.
Obowiązek wskazania przez mieszkańca wymienionych danych służyć może wyłącznie jednemu celowi – wykazaniu w sposób niebudzący wątpliwości, że jest osobą uprawnioną do poparcia inicjatywy przeprowadzenia referendum i poparcia tego udzielił w terminie 60 dni od dnia powiadomienia przewodniczącego zarządu danej JST, a w gminie wójta (burmistrza, prezydenta), o zamiarze wystąpienia z inicjatywą przeprowadzenia referendum, czyli w terminie określonym w art. 12 ust. 1 url.
Tylko w wyjątkowych przypadkach numer mieszkania jest potrzebny w adresie do jednoznacznego zidentyfikowania wyborcy. W większości niewskazanie numeru mieszkania, jeżeli podana jest miejscowość, nazwa ulicy i nr posesji, nie stanowi utrudnienia przy weryfikowaniu danych osobowych podanych na karcie poparcia. Pojęcie „stałego zamieszkania”, którym posłużył się ustawodawca w art. 3 url, definiuje kodeks wyborczy w art. 5 pkt 9 i należy je rozumieć jako zamieszkanie w określonej miejscowości pod oznaczonym adresem z zamiarem stałego pobytu i nie wynika z niego, że brak numeru mieszania w podanym adresie spowoduje, że jest on nieoznaczony. Dokonując interpretacji przepisu art. 14 ust. 4 url należy mieć na względzie, że art. 170 Konstytucji RP przyznaje każdemu członkowi wspólnoty samorządowej prawo decydowania w drodze referendum o sprawach dotyczących tej wspólnoty, w tym o odwołaniu pochodzącego z wyborów bezpośrednich organu samorządu terytorialnego, a więc także do poparcia inicjatywy referendum. Prawo podmiotowe członka wspólnoty samorządowej do decydowania w drodze referendum o sprawach dotyczących tej wspólnoty, w tym o odwołaniu pochodzącego z wyborów bezpośrednich organu samorządu terytorialnego, wynika wprost z Konstytucji RP, a ustawa nie może w żaden sposób modyfikować ani ograniczać tego prawa. Ustawa zasadnicza przekazała do uregulowania w ustawie zwykłej tylko „zasady i tryb przeprowadzania referendum lokalnego”. Zdaniem sądu, w takim kierunku należy zatem dokonywać wykładni obowiązującej ustawy o referendum lokalnym i kodeksu wyborczego.
Sąd Najwyższy przeciwko nadmiernemu rygoryzmowi przy sprawdzaniu list poparcia
Należy zaznaczyć, że Sąd Najwyższy w postanowieniu z 31 sierpnia 2011 r. w sprawie III SW 10/11 wypowiedział się przeciwko nadmiernemu rygoryzmowi przy sprawdzaniu danych osobowych wyborców na listach wyborczych. W uzasadnieniu stwierdził, że „weryfikacja prawdziwości danych osobowych obywatela, który podpisał się na omawianym wykazie, następuje przez ich porównanie z danymi wynikającymi z podanego przez obywatela numeru PESEL. Numer PESEL każdego wyborcy będącego obywatelem polskim oraz pozostałe dane (imię, nazwisko i adres zamieszkania) znajdują się bowiem w spisie wyborców. Nie jest więc konieczne wpisanie danych osobowych do wykazu na tyle czytelnie, aby bez znajomości danych wynikających z rejestru wyborców można jednoznacznie ustalić imię, nazwisko i adres osoby udzielającej poparcia. Sytuacja jest bowiem odmienna niż w przypadku odczytywania danych osobowych wyłącznie na podstawie tekstu ręcznie napisanego przez wyborcę. Nie chodzi o to, aby osoba odczytująca odręczne wpisy w wykazie poznała wyłącznie na ich podstawie imię, nazwisko i adres wyborcy udzielającego poparcia, lecz o to, aby ta osoba mogła sprawdzić, czy nie ma istotnych sprzeczności między danymi wynikającymi z rejestru wyborców a danymi wskazanymi we wpisie do wykazu poparcia. Zasadniczym celem tego sprawdzenia danych jest bowiem ustalenie, czy ten, kto wpisał się do wykazu poparcia jest w rzeczywistości uprawnionym wyborcą, na którego wskazuje numer PESEL zamieszczony w rejestrze wyborców i w ten sposób ograniczenie możliwości popełnienia oszustw. Dla osiągnięcia tego celu zbędne jest wymaganie pełnej czytelności danych osobowych podanych przez wyborcę w wykazie poparcia, może ono natomiast ograniczyć konstytucyjne prawa wyborcze obywatela niemającego czytelnego pisma ręcznego”. Dlatego Sąd Najwyższy przyjął, że wpis danych osobowych do wykazu poparcia jest wadliwy wtedy, gdy z podanego imienia, nazwiska i adresu zamieszkania jednoznacznie wynika, że nie dotyczy on wyborcy oznaczonego numerem PESEL podanym w wykazie poparcia.
Podobny pogląd, że wykładnia art. 14 ust. 4 nie może prowadzić do zbytniego formalizmu przy sprawdzaniu danych osobowych wyborców na liście wyborczej, utrudniającego korzystanie z konstytucyjnych praw obywateli, wyraził Sąd Najwyższy także w postanowieniu z 9 sierpnia 2004 r. w sprawie III SW 42/04 i w uchwale 7 sędziów z 18 października 2021 r. w sprawie III SW 4/12, NSA w wyrokach z 4 października 2012 r. w sprawie II OSK 2178/12 i z 31 stycznia 2017 r. w sprawie II OSWK 2914/16.
Nieczytelny podpis też jest ważny
Trudno też zgadzać się ze stanowiskiem komisarza wyborczego w części dotyczącej wadliwości podpisów z uwagi na nieczytelność imienia lub nazwiska. Charakter pisma zależy od indywidualnych cech i umiejętności członków wspólnoty, zdrowia i wieku. Kwestia, czy imię lub nazwisko jest, czy nie jest czytelne, ma charakter ocenny i zależy od indywidualnych umiejętności oraz możliwości i chęci osoby sprawdzającej. Należy przy tym wziąć pod uwagę specyficzny charakter zbierania podpisów poparcia dla inicjatywy referendalnej. Ma on na ogół charakter „uliczny”, a więc część podpisów jest składana przez wyborcę w niewygodnej pozycji i w pośpiechu, co powoduje, że stopień czytelności pisma każdej osoby jest różny. Mogą powstać czasami wątpliwości co do treści imienia lub nazwiska wpisanego przez wyborcę, lecz można je usunąć i należy to uczynić, opierając się na informacji z bazy ewidencyjnej PESEL, gdyż w tym celu te wszystkie dane są podawane.
Możliwość skorzystania przez członka wspólnoty ze swojego prawa do udziału w referendum nie może być uzależniona od subiektywnej oceny osoby sprawdzającej listy poparcia. Zestawienie danych osobowych napisanych na karcie poparcia z numerami PESEL pozwala w znacznym stopniu proces ten zobiektywizować.
Ostatecznie sąd uznał, że błędne uznanie przez komisarza wyborczego, że aż 2212 osób nie udzieliło prawidłowo poparcia wnioskowi o przeprowadzenie referendum, w sytuacji gdy wadliwych podpisów było przynajmniej o 292 mniej, oznacza, że spełniona została przesłanka złożenia podpisów przez 10 proc. uprawnionych do głosowania. Nie istniał bowiem niedobór 226 podpisów, jak przyjęto to w zaskarżonym postanowieniu. Spełniony zatem został wymóg przeprowadzenia referendum określony w art. 4 pkt 1 ustawy z 15 września 2000 r. o referendum lokalnym.
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z 7 czerwca 2023 r., sygn. akt III SA/Łd 255/23
