W tym roku wiele gmin jest zobowiązanych do przeprowadzenia przeglądu obszaru i granic aglomeracji. Obowiązek taki wynika z art. 92 ustawy z 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2021 r. poz. 2233 z późn. zm. – dalej p.w.), zgodnie z którym „wójt, burmistrz lub prezydent miasta co 2 lata dokonuje przeglądu obszarów i granic aglomeracji wyznaczonych na podstawie art. 87 ust. 1, z uwzględnieniem kryterium ich utworzenia, o którym mowa w art. 86 ust. 1, oraz zaistniałych zmian równoważnej liczby mieszkańców w aglomeracji i w razie potrzeby informuje radę gminy o konieczności zmiany obszarów i granic aglomeracji.” Wiele aglomeracji wyznaczono – w rozumieniu prawnym – na koniec 2020 roku z uwagi na art. 565 ust. 2 p.w., w myśl którego wraz z 1 stycznia 2021 r. wygasały akty prawa miejscowego podjęte przez sejmiki województwa, wyznaczające aglomeracje na podstawie przepisów ustawy Prawo wodne z 18 lipca 2001 r. Tym samym z końcem 2022 r. upływa termin na dokonanie ich przeglądu, a w przypadku stwierdzenia zmian równoważnej liczby mieszkańców w aglomeracji, podjęcia przez rady gmin prac nad zmianami wyznaczonych aglomeracji. Ustawa p.w. nie precyzuje trybu zmiany obszaru i granic aglomeracji, jednak należałoby przyjąć, że powinno się to odbyć zgodnie z trybem wyznaczania aglomeracji.
W tym samym czasie trwają prace nad zmianami p.w. (ustawa o zmianie ustawy Prawo wodne oraz innych ustaw uchwalona została przez Sejm 9 czerwca 2022 r.), które będą miały istotne znaczenie przy opracowaniu zmiany obszarów i granic aglomeracji. Jak można wyczytać w uzasadnieniu projekt ten dotyczy dostosowania obowiązujących przepisów w celu spełnienia przez Polskę wymagań dyrektywy 91/271/EWG, w szczególności przez wprowadzenie mechanizmów mobilizujących i sankcyjnych odnoszących się do monitorowania i kontroli indywidualnych systemów oczyszczania ścieków. Lektura projektu ustawy prowadzi jednak do wniosków, że mowa tu głównie o mechanizmach mobilizujących i sankcyjnych dla gmin, gdyż trudno w projekcie znaleźć przepisy mobilizujące i sankcyjne dla właścicieli nieruchomości.
Wymogi wobec aglomeracji
Projektowane zmiany dotyczą trzech aktów prawa związanych z systemem gospodarki wodno-ściekowej gmin: ustawy p.w., ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków.
Zmiany wprowadzane do ustawy p.w. w zakresie Działu III – Ochrona wód, a w nim rozdziału 3 – Oczyszczanie ścieków komunalnych, doprecyzowują procedury wyznaczenia, zmiany i zniesienia aglomeracji, w tym także przesłanki do odmowy uzgodnienia powyższych działań przez Wody Polskie. Ponadto w dodanym art. 87a określają one warunki, jakie powinny spełniać aglomeracje.
Zmieniane przepisy jednoznacznie wskazują, że tereny o równoważnej liczbie mieszkańców wynoszącej 2000 RLM lub więcej (wcześniej „powyżej 2000”) powinny znaleźć się w granicach aglomeracji. W myśl projektowanego art. 87a aglomeracja powinna spełniać następujące warunki:
- być wyposażona w sieć kanalizacyjną gwarantującą zbieranie co najmniej 98 proc. ładunku zanieczyszczeń z obszaru aglomeracji wyrażonego w równoważnej liczbie mieszkańców,
- ładunek zanieczyszczeń niezebrany siecią kanalizacyjną, o której mowa powyżej:
a. w przypadku, gdy stanowi nie więcej niż 2 proc. ładunku zanieczyszczeń z obszaru aglomeracji, jest mniejszy niż 2000 równoważnej liczby mieszkańców oraz
b. jest oczyszczany w innych systemach oczyszczania ścieków, zapewniających taki sam poziom ochrony środowiska jak dla całej aglomeracji,
- zapewniać wydajność oczyszczalni ścieków pozwalającą odebrać całość ładunku zanieczyszczeń powstających w aglomeracji,
- stosować technologię oczyszczania ścieków z aglomeracji gwarantującą osiągnięcie wymaganych przepisami powszechnie obowiązującymi standardów oczyszczania ścieków dla oczyszczalni ścieków w aglomeracji o określonej wielkości wyrażonej równoważną liczbą mieszkańców.
Niespełnienie tych warunków na etapie wyznaczania aglomeracji skutkować będzie odmową uzgodnienia jej granic i obszaru przez Wody Polskie. Ustawodawca doprecyzował również, że do zmiany obszaru, granic i równoważnej liczby mieszkańców aglomeracji stosuje się przepisy dotyczące wyznaczania aglomeracji. Jednocześnie wskazał, że Wody Polskie będą mogły dokonać uzgodnienia zmian pomimo niespełnienia warunków określonych dla aglomeracji, o ile zmiany te będą miały na celu zmniejszenie stopnia naruszenia tych warunków przez aglomerację.
Zmiany i kary
Prawidłowe wyznaczenie aglomeracji, jej granic, obszaru i równoważnej liczby mieszkańców jest dla gmin niezwykle istotne, może bowiem mieć swój wymiar finansowy związany nie tylko z kosztami budowy sieci kanalizacyjnej, budowy czy modernizacji oczyszczalni, ale również z karami finansowymi.
W tym miejscu należy wskazać najbardziej problematyczny dla JST element proponowanych zmian przepisów p.w., a mianowicie wprowadzany Dział XIa – Administracyjne kary pieniężne.
W myśl projektowanego art. 472b p.w. na gminę odpowiedzialną za niespełnienie przez aglomerację warunków, o których mowa w art. 87a, zostanie nałożona taka właśnie kara. W przypadku aglomeracji zlokalizowanej na obszarze dwóch lub więcej gmin administracyjną karę pieniężną poniosą gminy wchodzące w skład aglomeracji proporcjonalnie do wielkości równoważnej liczby mieszkańców danej gminy w aglomeracji.
Ustawa przewiduje kary do 200 zł za każdą równoważną liczbę mieszkańców odpowiadającą ładunkowi zanieczyszczeń z obszaru aglomeracji, który nie jest zbierany przez sieć kanalizacyjną tej aglomeracji i przekroczy 2 proc. ładunku zanieczyszczeń z obszaru aglomeracji lub wyniesie 2000 RLM i więcej, lub nie jest oczyszczany w systemach oczyszczania ścieków zapewniających ten sam poziom ochrony środowiska jak dla całej aglomeracji. Karę taką przewidziano również za każdą równoważną liczbę mieszkańców odpowiadającą ładunkowi zanieczyszczeń z obszaru aglomeracji, który przekracza RLM określającą wydajność oczyszczalni ścieków z aglomeracji.
Dodatkowo ustawa przewiduje karę pieniężną, gdy stosowana technologia oczyszczania ścieków z aglomeracji nie będzie gwarantowała osiągnięcia wymaganych standardów oczyszczania ścieków. Kara nałożona na gminę w tym przypadku będzie mogła wynieść do 10 tys. zł.
Pamiętajmy o KPOŚK
To nie jedyne zmiany, jakie zostaną wprowadzone w Rozdziale 3 Działu III p.w., a także nie jedyne kary pieniężne, jakie mogą zostać nałożone na gminę w zakresie związanym z wyznaczoną aglomeracją. Ustawodawca przewidział także doprecyzowanie przepisów dotyczących procedur współpracy z Państwowym Gospodarstwem Wodnym Wody Polskie, związanych z krajowym programem oczyszczania ścieków komunalnych, w szczególności procedur sprawozdawczych, a także doprecyzowanie zakresu sprawozdawczego i trybu przygotowania jego aktualizacji. W art. 472a przewidział również kary za niezłożenie sprawozdania z Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK) lub jego poprawy, a także za niezłożenie lub brak poprawy ankiet sporządzanych przez gminy na potrzeby aktualizacji KPOŚK. Administracyjna kara pieniężna w tych przypadkach będzie mogła sięgnąć 10 tys. zł.
Już na etapie opiniowania projektu zmian ustawy p.w. strona samorządowa negatywnie wypowiadała się na temat projektowanych zmian, mając na uwadze przewidywane kary dla gmin. Niestety, ustawa nie została zmieniona w tym zakresie. I choć nowelizacja przewiduje czas na dostosowanie aglomeracji do warunków, jakie powinna spełniać – nie później niż do 31 grudnia 2027 r., a także karencję dla stosowania przepisów o karach – to już teraz, na etapie przeglądu granic i obszarów aglomeracji i opracowania projektów ich zmian, gminy powinny dokonać skrupulatnych analiz pod kątem możliwości zebrania siecią kanalizacyjną jak największego ładunku zanieczyszczeń z obszaru aglomeracji, wyrażonego w równoważnej liczbie mieszkańców, a także skuteczności oczyszczania ścieków niezebranych w sieć kanalizacyjną w indywidualnych systemach oczyszczania ścieków znajdujących się w granicach aglomeracji.
Fot. Adobe Stock
