Skarga RPO dotyczy czynności Rady Ministrów z 27 grudnia 2021 r. w sprawie przyjęcia bez zmian projektu rozporządzenia w sprawie zmiany od 1 stycznia 2022 r. granic obu gmin przez włączenie do obszaru gminy Bełchatów obrębu ewidencyjnego Wola Grzymalina z gminy Kleszczów. Na przekazanych terenach – o powierzchni 2061,59 ha – znajduje się m.in. Elektrownia Bełchatów, której podatki znaczną kwotą zasilały budżet gminy Kleszczów. Oznacza to, że wpływy te przejęła gmina Bełchatów.
RPO zarzucił, że zaskarżona czynność została podjęta z naruszeniem art. 4 ust. 3 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym w związku z art. 15 ust. 2 Konstytucji RP - poprzez przyjęcie projektu rozporządzenia zmieniającego granice gmin w sposób dowolny, w oderwaniu od ustawowych i konstytucyjnych dyrektyw dokonywania takich zmian. Rzecznik wniósł o stwierdzenie jej bezskuteczności w zaskarżonym zakresie.
Rada Ministrów motywowała zmianę granic m.in. brakiem porozumienia gmin, których dotyczy projekt i nieprzedstawieniem odpowiedniej opinii przez Radę Gminy Kleszczów. Zasadniczym celem zmiany granic miało być zniwelowanie dysproporcji w dochodach poszczególnych gmin. Za jej dokonaniem miał przemawiać fakt, że „proponowana zmiana granic urzeczywistni konstytucyjną zasadę sprawiedliwości społecznej”. Zdaniem Rady Ministrów bezpośrednie korzyści z umiejscowienia Elektrowni Bełchatów oraz Kopalni Węgla Brunatnego Bełchatów na jej terenie umożliwiły gminie Kleszczów zbudowanie w poprzednich latach „poduszki finansowej”, z której teraz może korzystać. Gmina Bełchatów nie może zaś czerpać z korzyści finansowych związanych z funkcjonującym w jej pobliżu górnictwem w celu rozwoju gminy, mimo że elektrownia i kopalnia w sposób oczywisty oddziałują na środowisko w tej gminie.
Procedurę zmiany granic gmin określa art. 4 i nast. u.s.g.: „Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia tworzy, łączy, dzieli i znosi gminy oraz ustala ich granice”. Korzystanie przez Radę Ministrów z tej kompetencji było przedmiotem bogatego orzecznictwa TK. W jego świetle pojawiają się – zdaniem RPO - istotne wątpliwości odnośnie do normatywnego charakteru rozporządzeń wydawanych na tej podstawie prawnej, a tym samym dopuszczalności i zakresu ich trybunalskiej kontroli.
TK niejednokrotnie sygnalizował konieczność zmian legislacyjnych w celu wyeliminowania problemu braku kontroli sądowej nad procesem zmiany granic gmin. Zmiany legislacyjne, mimo interwencji m.in. RPO, nie zostały wykonane.
Rzecznik podziela pogląd o konieczności zapewnienia skutecznej kontroli sądowej takich rozstrzygnięć Rady Ministrów. Dotychczas żaden organ uprawniony do zainicjowania procesu legislacyjnego w celu kompleksowego rozstrzygnięcia problemu nie podjął działań dla wykonania sygnalizacji TK. Dlatego Rzecznik postanowił skorzystać z jedynego środka prawnego, mogącego doprowadzić do oceny materialnoprawnych aspektów rozstrzygnięcia Rady Ministrów co do zmiany granic gmin.
O interwencję w tej sprawie do RPO zwrócił się Związek Gmin Wiejskich RP. Zasadniczym motywem skargi jest zapewnienie możliwości sądowej kontroli tego rodzaju rozstrzygnięć. Wobec stabilnego w ostatnich latach kierunku orzecznictwa TK - z którego wynika ograniczenie trybunalskiej kontroli zmian granic wyłącznie do formalnej oceny zgodności tych rozporządzeń z normami ustaw i Konstytucji RP - materialną kontrolę zgodności z prawem zmian granic zdolne jest zapewnić wyłącznie sądownictwo administracyjne.
Źródło Biuro RPO
Fot. Adobe Stock
