Celem kontroli było sprawdzenie czy gminy w sposób prawidłowy sprzedawały komunalne lokale mieszkalne w drodze bezprzetargowej z udzieleniem bonifikaty oraz skutecznie realizowały obowiązek żądania jej zwrotu w sytuacjach przewidzianych prawem. Skontrolowano 20 urzędów w pięciu województwach: kujawsko-pomorskim, podkarpackim, świętokrzyskim, warmińsko-mazurskim i zachodniopomorskim.
Jak wynika z raportu niemal wszystkie skontrolowane gminy (19 z 20) sprzedawały lokale mieszkalne w drodze bezprzetargowej, z udzieleniem bonifikaty, w sposób nieprawidłowy, w tym przede wszystkim w 15 z nich zlecano wycenę nieruchomości jeszcze przed uzyskaniem zaświadczenia od starosty o spełnieniu wymogów samodzielnego lokalu, a w 14 obciążano przyszłych nabywców kosztami wyceny (pobrano w ten sposób bezpodstawnie ponad 145 tys. zł). Stwierdzono także w czterech gminach regulacje, wykraczające poza ustawowe upoważnienie, wprowadzające podmiotowe ograniczenia przy sprzedaży mieszkań, które zawężały krąg osób uprawnionych do ich nabycia. NIK ujawniła również 18 przypadków (7 proc.) dalszego zbycia lokali, które nie zostały w urzędach zidentyfikowane, mimo powszechnego dostępu do narzędzi, które umożliwiały taką weryfikację. Ponadto w pięciu gminach (25 proc.) nie dochodzono lub bezpodstawnie zaniechano dochodzenia zwrotu równowartości udzielonych przy sprzedaży bonifikaty, w łącznej kwocie 363,5 tys. zł, pomimo zaistnienia ku temu przesłanek. Wśród przyczyn nieprawidłowości należy wymienić przede wszystkim nierzetelne działanie, błędną interpretację przepisów ustawy o gospodarce nieruchomościami i niewłaściwą organizację pracy.
W 13 skontrolowanych jednostkach najemców nie powiadamiano pisemnie o przysługującym im pierwszeństwie w nabyciu nieruchomości pod warunkiem złożenia oświadczenia w wyznaczonym terminie. W dziewięciu – w sposób nieprawidłowy sporządzano i podawano do publicznej wiadomości wykazy lokali przeznaczonych do zbycia. W sześciu gminach błędnie ustalano wartość udzielanych bonifikat. W czterech – operacje gospodarcze związane ze sprzedażą lokali ujmowano w ewidencjach z opóźnieniem, przez co sporządzane przez JST sprawozdania finansowe były nierzetelne.
Choć wszystkie kontrolowane jednostki monitorowały czy właściciele lokali nabytych na preferencyjnych warunkach cenowych, nie rozporządzali nimi w sposób powodujący utratę tego przywileju, to w pięciu z nich (25 proc.) działania w tym zakresie były nierzetelne i nieskuteczne.
NIK zaapelował do do gmin dokonujących bezprzetargowej sprzedaży komunalnych lokali mieszkaniowych z bonifikatą o:
- wyeliminowanie praktyki uzależnienia podjęcia procedury bezprzetargowej sprzedaży od wniesienia opłat na pokrycie kosztów przygotowania lokali do sprzedaży (sporządzenia operatu szacunkowego);
- pisemne powiadamianie najemców, którym przysługuje pierwszeństwo w nabyciu lokalu mieszkalnego, o tym uprawnieniu i warunkach skorzystania z niego,
- systematyczny monitoring rynku wtórnego obrotu lokalami mieszkalnymi sprzedanymi uprzednio z bonifikatą i weryfikację przesłanek ewentualnej utraty uzyskanego przywileju,
- niezwłoczne dochodzenie należności JST z tytułu zwrotu udzielonej bonifikaty we wszystkich ustawowo uzasadnionych przypadkach.
Raport dostępny pod adresem: www.nik.gov.pl/kontrole/P/22/051/.
