Podjęte przez Państwo Polskie działania zmierzające do ograniczenia sprzedaży tzw. dopalaczy doprowadziły do znowelizowania w 2009 roku ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii poprzez m.in. powiększenie listy substancji zakazanych o kilkanaście składników roślinnych i niektóre pochodne piperazynowe. Producenci „dopalaczy” znaleźli jednak wyjście z tej sytuacji, zastępując wyłączone substancje innymi, niebędącymi na liście substancji zakazanych.
Wprowadzona nowelizacja przepisów prawa nie przyczyniła się też do poprawy skuteczności działania służb i inspekcji, w tym Policji i Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Sprawą postanowił zająć się nowy prezydent Poznania Jacek Jaśkowiak, który odbył wiele spotkań i konsultacji z przedstawicielami służb. W ich trakcie, zarówno przedstawiciele policji jak i Państwowa Inspekcja Sanitarna wielokrotnie zwracali uwagę na konieczność zmian przepisów, które pozwolą na bardziej skuteczną walkę ze sprzedażą środków zastępczych.
Efektem konsultacji jest projekt zmian w ustawach, które przygotował urząd miasta. Zdaniem prezydenta Poznania należałoby rozważyć propozycję zrównania kwalifikacji środków zastępczych z narkotykami. Jaśkowiak proponuje też odejście od wymieniania pełnej listy substancji zabronionych i zastąpienie jej określeniem "środek zastępczy". W tym celu w ustawie z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu narkomani (rozdział 7 przepisy karne) proponuje m.in. zmiany:
- art. 53 ust.1 Kto, wbrew przepisom ustawy, wytwarza, przetwarza albo przerabia środki odurzające, substancje psychotropowe, słomę makową lub inne środki zastępcze o działaniu psychotropowym, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
- art. 53 ust.2 Jeśli przedmiotem czynu, o którym mowa w ust. 1, jest znaczna ilość środków odurzających, substancji psychotropowych, słomy makowej lub środków zastępczych, a czyn ten został popełniony w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, sprawca podlega grzywnie i karze pozbawienia wolności na czas krótszy od lat 3.
- art. 56 ust.1 Kto, wbrew przepisom art. 33-35 i 37, wprowadza do obrotu środki odurzające, substancje psychotropowe, słomę makową lub środki zastępcze albo uczestniczy w takim procederze, podlega grzywnie i karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
Liczba hospitalizacji i interwencji medycznych w skutek zażycia dopalaczy, po okresowym spadku w latach 2011-2012, od 2013 roku systematycznie rośnie.
Przygotowane propozycje prezydent Poznania przesłał do Związku Miast Polskich z prośbą o wsparcie inicjatywy. Dokument trafił na posiedzenie zarządu, którego członkowie zwracali uwagę na trudności zdefiniowania pojęcia „środki zastępcze” (pozostawia zbyt wiele możliwości interpretacji). Mimo tego, z uwagi na duże znaczenie problemu, postanowiono przesłać dokument do Ministerstwa Sprawiedliwości i Ministerstwa Zdrowia z sugestią opracowania koniecznych zmian. Rzecznika ZMP Joanna Proniewicz przypomina, że Związek Miast Polskich już pod koniec 2008 roku zaapelował do rządu o pilne rozwiązanie problemu.
Obecne propozycje Poznania pozwoliłyby w praktyce na traktowanie sprzedaży „dopalaczy” tak samo jak substancji narkotykowych. Do tej pory przedstawiciele służb i instytucji zwracali uwagę na małą skuteczność w ograniczeniu dystrybucji dopalaczy. Wynika ona głównie z faktu, iż w obecnych uregulowaniach prawnych problemem zwalczania środków zastępczych zajmuje się głównie Państwowa Inspekcja Sanitarna (podmiot wskazany przez ustawodawcę), która swoje działania realizuje na podstawie przepisów administracyjnych, co skutkuje opóźnieniem czynności egzekucyjnych ewentualnie nałożonych kar.
Dlatego niezależnie od zmian w ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii Jaśkowiak proponuje wprowadzenie możliwości bardziej skutecznego działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej w obecnym kształcie obowiązywania ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. W tym zakresie za niezbędne należy uznać wprowadzenie zmian w ustawie z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 2011 r. poz. 1263) w sposób następujący:
- art. 37b nadać brzmienie: Kto wbrew decyzji właściwego państwowego inspektora sanitarnego produkuje, wprowadza do obrotu lub nie wycofuje z rynku substancji chemicznych, jej mieszaniny, wyrobu albo środków zastępczych, podlega karze grzywny, karze ograniczenia wolności albo karze pozbawienia wolności do lat 2.
- art. 25 ust. 1 uzupełnić o pkt 5 w brzmieniu: przeszukania pomieszczeń, mienia oraz osób w związku z podejrzeniem wprowadzenia do obrotu środków zastępczych.
