Zależności te można prześledzić na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych (BDL) GUS. Należy zaznaczyć, że z ogólnej liczby 2480 gmin z analizy wykluczono 245 gmin wiejskich, 87 miejsko-wiejskich i 3 miejskie, ponieważ dane o liczbie uczniów zawarte w BDL w przypadku tych gmin wydają się niewiarygodne (zbyt duże wahania rok do roku). Pod uwagę brane były wyłącznie wydatki i liczba uczniów w szkołach dla młodzieży z pominięciem szkół specjalnych.
Średnie wydatki na ucznia SP i na ucznia gimnazjów w ramach gmin poszczególnych typów pokazuje tabela 1. Możemy tu zaobserwować dużo większe zróżnicowanie pomiędzy typami gmin dla SP, niż dla gimnazjów. Zdecydowanie najwyższe nakłady na ucznia SP ponoszą średnio gminy wiejskie, wyraźnie mniejsze gminy miejsko-wiejskie, a najmniejsze miasta (w tym miasta na prawach powiatu). Można się domyślać, że ma to związek przede wszystkim z utrzymywaniem relatywnie rozdrobnionej sieci szkolnej w dużej części gmin obejmujących obszary wiejskie. Wydatki na ucznia gimnazjów są do siebie dużo bardziej zbliżone dla gmin różnych typów. Co ciekawe, w miastach na prawach powiatu są one zauważalnie wyższe niż w innych gminach miejskich, a do 2010 r. były nawet najwyższe wśród wszystkich typów gmin. Warto się temu przyjrzeć diagnozując stan oświaty na poziomie każdej z gmin, ponieważ uwarunkowania wysokości wydatków mogą być bardzo różne.
Rysunek 1 pozwala bardziej szczegółowo przyjrzeć się zmianom, jakie zaszły w relacji wydatków na ucznia gimnazjów w porównaniu do wydatków na ucznia SP. Historycznie te drugie były w większości gmin wyższe (co na wykresie reprezentują wartości poniżej 1). W 2008 r. jedynie w miastach na prawach powiatu były one średnio do siebie zbliżone. W tym czasie w grupie gmin wiejskich na ucznia gimnazjów wydawano średnio jedynie 80% sumy przeznaczanej na ucznia SP. Świadczyć to może o ekonomicznej zasadności tworzenia gimnazjów w sposób skomasowany w porównaniu do historycznie rozdrobnionej siatki SP w gminach.
Jednakże kolejnych 6 lat to okres bezprecedensowej zmiany, obejmującej wszystkie typy gmin. Choć w analizowanym okresie rosły wydatki w przeliczeniu na ucznia zarówno SP, jak i gimnazjów, to jednak wzrost tych drugich był dużo bardziej dynamiczny. Choć średnia w SP wzrosła w latach 2008-2014 o około 2,5 tys. zł (podobnie dla wszystkich typów gmin), o tyle dla gimnazjów nastąpił wzrost o ponad 3 tys. zł w miastach na prawach powiatu i aż o 4,0 tys. zł w grupie gmin wiejskich. W 2014 r. w miastach na prawach powiatu wydatki na ucznia gimnazjum były średnio już o przeszło 20% wyższe niż na ucznia SP, a wśród gmin wiejskich były do siebie zbliżone.
Warto przy tym zauważyć, że choć ogólny trend, zobrazowany analizą średnich wartości, jest bardzo wyraźny i wskazuje na przesunięcie się punktu ciężkości w ramach finansowania oświaty na poziom gimnazjalny, o tyle w całym badanym okresie nieodmiennie mamy do czynienia z ogromnym zróżnicowaniem pomiędzy poszczególnymi gminami. Bardzo ciekawe wydaje się dalsze śledzenie analizowanych tu zależności w kontekście zachodzących zmian demograficznych oraz zawirowań związanych z reformami oświaty. Monitorowanie zachodzących trendów i diagnozowanie stanu oświaty w ramach poszczególnych gmin pomoże dobrze zaplanować organizację edukacji w przyszłości i zapobiec nieoczekiwanym wzrostom wydatków w tym obszarze.
Tabela 1. Średnie wydatki w przeliczeniu na ucznia szkół podstawowych i gimnazjów, w tysiącach złotych, dla poszczególnych typów gmin.
2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | ||
SP | gminy wiejskie | 7,5 | 8,4 | 9,2 | 9,8 | 10,3 | 10,4 | 10,0 |
gminy miejsko-wiejskie | 6,8 | 7,6 | 8,4 | 8,8 | 9,2 | 9,4 | 9,0 | |
gminy miejskie | 5,9 | 6,5 | 7,1 | 7,3 | 7,7 | 7,9 | 7,6 | |
miasta na prawach pow. | 6,0 | 6,5 | 6,9 | 7,2 | 7,6 | 7,7 | 7,4 | |
gimn. | gminy wiejskie | 5,7 | 6,4 | 7,3 | 8,1 | 9,0 | 9,5 | 9,8 |
gminy miejsko-wiejskie | 5,6 | 6,4 | 7,2 | 7,9 | 8,7 | 9,1 | 9,5 | |
gminy miejskie | 5,5 | 6,2 | 6,9 | 7,5 | 8,1 | 8,4 | 8,7 | |
miasta na prawach pow. | 5,9 | 6,6 | 7,4 | 8,1 | 8,7 | 8,9 | 9,0 |
Źródło: opracowanie PCG Edukacja na podstawie danych GUS
Źródło: Opracowanie PCG Edukacja na podstawie danych GUS
————————————————————————————
Autor jest ekspertem PCG Edukacja ds. analiz danych, statystyki i badań, autorem i współautorem licznych publikacji i raportów w dziedzinie pomiaru edukacyjnego, socjologii i politologii. W PCG Edukacja łączy swoje dokonania naukowe z działalnością szkoleniową i doradczą w zakresie sposobów wykorzystania danych do rozwiązywania konkretnych problemów szkół i JST.
