Komisje sejmowe podjęły nadały dalszy bieg legislacyjny projektowi zmian w ustawie o referendum lokalnym, złożonemu w Sejmie w październiku 2021 r. Dla miejskich aktywistów w Polsce to sprawa o wielkim znaczeniu, dlatego Kongres Ruchów Miejskich opublikował na ten temat oświadczenie. Czytamy w nim, że instytucja referendów lokalnych jest niemal martwa, bo obwarowana została zaporowymi warunkami jej ważności. Odblokowanie referendów jest potrzebne, by urzeczywistnić decyzyjność i podmiotowości wspólnoty samorządowej, którą deklarują zarówno ustawy jak i Konstytucja RP.
Przedstawiciele ruchów miejskich dystansują się wobec stanowiska Związku Miast Polskich i innych organizacji zrzeszających włodarzy miast i gmin, widząc w nim przejaw autorytaryzmu i niechęci do dopuszczenia mieszkańców do współdecydowania. Mimo iż proponowane w ustawie zmiany są zbieżne z oczekiwaniami mieszkańców, Kongres Ruchów Miejskich ocenia je krytycznie. Powodem jest kontekst polityczny obecnych prac „odbierający projektowi wiarygodność”.
Oto pełne oświadczenie Kongresu Ruchów Miejskich:
„W ostatnich dniach komisje sejmowe podjęły temat i nadały dalszy bieg legislacyjny projektowi zmian w ustawie o referendum lokalnym, złożonemu w Sejmie w październiku 2021 r.
Dla ruchów miejskich referendum lokalne jest jednym z najważniejszych sposobów, poprzez który w trybie demokracji bezpośredniej, realizuje się partycypacyjna demokracja miejska, zgodnie z zapisem art. 4 ust. 2 oraz art. 170 Konstytucji RP. Instytucja referendum umożliwia mieszkańcom podejmowanie w pełni samodzielnie wiążących decyzji dotyczących ich i miasta.
W związku z powyższym oświadczamy co następuje:
1. Podkreślamy wielkie znaczenie dla demokracji miejskiej powszechnego referendum lokalnego. Jest ono przejawem najwyższej formy ludowładztwa (power to the people), czyli bezpośredniego, samodzielnego decydowania przez wspólnotę miejską o jej sprawach. Kongres Ruchów Miejskich od początku istnienia domaga się poszerzania decyzyjności i podmiotowości wspólnoty samorządowej. Wyrazem takiego stanowiska była uchwała Walnego Zebrania Kongresu Ruchów Miejskich z 19 maja 2017 r. zawierająca propozycje zmian w ww. ustawie. Jej intencją było odblokowanie referendum lokalnego przez zniesienie zawartych w przepisach zaporowych warunków jego przeprowadzenia. To przez te ograniczenia referendum lokalne jest praktycznie martwe, a wspólnoty miejskie nie miały możliwości wdrożenia się do jego stosowania.
Stwierdzamy jednak, że poprawienie instytucji referendum lokalnego samo w sobie nie jest wystarczającą receptą na patologie samorządu – jego odrodzenie jest możliwe tylko przez realizację całościowego programu naprawy, obejmującego różne obszary funkcjonowania samorządu.
2. Projekt zmian w ustawie o referendum lokalnym procedowany teraz w Sejmie jest kierunkowo zbieżny z przywołaną uchwałą KRM – jako element upodmiotowienia mieszkańców przez zniesienie ograniczeń dla przeprowadzenia wiążącego referendum. Dlatego zasługiwałby na poparcie - gdyby działania rządu wobec samorządów nie świadczyły o dwuznacznych intencjach tej ustawy.
Odrzucamy jednak zdecydowanie krytykę projektu ze strony środowisk „samorządowców”, przedstawioną przez przedstawicieli organizacji skupiających samorządowych „włodarzy”, jak Związek Miast Polskich, Unia Metropolii Polskich, Związek Powiatów Polskich. Ta krytyka w treści i niewybrednej formie jest wręcz argumentem na rzecz ułatwienia referendum.
Głos na „nie” samorządowej władzy nie zaskakuje, bo jest obroną status quo wygodnego dla władz wykonawczych w samorządach, w tym władz tak chętnie przyjmujących pozę „obrońców demokracji” i „obrońców samorządności”. W praktyce niezależnie od partyjnego czy niepartyjnego szyldu, samorządowi decydenci nie chcą dopuścić mieszkańców do współrządzenia i współdecydowania, chcą niepodzielnie rządzić mieszkańcami a nie zarządzać miastem razem z nimi. Mieszkańcom dają do rąk decyzje pozorne lub dotyczące skrawka budżetu i kompetencji samorządu, często marginalizują lub podporządkowują sobie jednostki pomocnicze. To wskazuje na zagrożenie autorytarnymi dążeniami w samorządach, co uzasadnia ułatwienia dla demokratycznych procedur, w tym referendum.
3. Kontekst polityczny obecnych prac nad referendum lokalnym odbiera całkowicie wiarygodność intencjom legislatorów. Pozbawia to procedowaną ustawę powagi i znaczenia, jako mało istotnego kosztu politycznych targów. Takie kompromitujące politykę podejście budzi nasz sprzeciw i odrazę.
Przyjęcie przedmiotowej ustawy jest wymuszonym warunkiem utrzymania władzy przez rządzącą większość. Nie wynika z przekonania legislatorów o randze i słuszności zmian, lecz jest przejawem instrumentalnego traktowania rozwiązań ustrojowych pod dyktando doraźnych gier politycznych.
Rządzący od lat prowadzą politykę destrukcji samorządów, odbierając im autonomię, pieniądze i uprawnienia, dążąc do centralizacji władzy. Poprawianie referendum lokalnego jest w intencji kręceniem bata na niepokornych włodarzy, zwłaszcza większych miast. Upodmiotowienie mieszkańców i demokratyzacja samorządów to tylko zasłona, mająca przykryć dążenie obecnej władzy do spacyfikowania niezależnych samorządów.
Odrzucamy taki cynizm w polityce.
Uwolnione referenda bez wolnych sądów, niezależnej prokuratury i innych instytucji demokratycznego państwa prawa są kpiną z obywateli. Kongres Ruchów Miejskich domaga się gruntownej i systemowej naprawy państwa i reformy samorządu z obywatelami i dla obywateli, a nie projektów zmian służących doraźnym korzyściom politycznym rządzących.
Kongres Ruchów Miejskich, Gdańsk, 6 marca 2023 r.”.
