W wystąpieniu pokontrolnym Pomorski Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Gdańsku ograniczył wykorzystanie instalacji nagłaśniającej przez parafię – chodziło o dzwony wygrywające melodie. Sprawa trafiła do WSA, który wyjaśnił, że wygrywanie przez elektroniczny dzwon melodii religijnych o godz. 12, 15, 21, które nie jest związane z prowadzeniem nabożeństw czy wykonywaniem innych czynności religijnych w ramach kultu publicznego, nie stanowi wyjątku, o jakim mowa w art. 156 ust. 2 ustawy Prawo ochrony środowiska (dalej: poś).
Parafia nie zgodziła się z WSA i wystosowała skargę kasacyjną do NSA. W uzasadnieniu wskazała, że jej zdaniem prawidłowa wykładnia przepisów art. 156 ust. 2 poś prowadzi do uznania, że odtwarzanie dźwięków melodii religijnych o godz. 12, 15 i 21, nawołujących wiernych do wspólnej modlitwy, dokonywane jest w ramach uroczystości i imprez związanych z kultem religijnym, a w konsekwencji ma do tych działań zastosowanie wyłączenie przewidziane w tym przepisie.
NSA nie zgodził się ze zdaniem parafii. Zgodnie z art. 156 ust. 1 poś zabrania się używania instalacji lub urządzeń nagłaśniających na publicznie dostępnych terenach miast, terenach zabudowanych oraz na terenach przeznaczonych na cele rekreacyjno-wypoczynkowe. Przepis ten wprowadza, wynikający bezpośrednio z mocy prawa, generalny zakaz używania instalacji i urządzeń nagłaśniających w miejscach publicznych i nie wymaga indywidualizacji w formie decyzji administracyjnej, z wyjątkami wynikającymi z postanowień art. 156 ust. 2 poś. Zakaz ustanowiony w art. 156 ust. 1 ma charakter powszechny w sensie podmiotowym i przedmiotowym, dotyczy każdego podmiotu używającego wskazanych urządzeń na terenach określonych w przepisie oraz wszelkiego typu instalacji czy urządzeń nagłaśniających. Za tego rodzaju instalacje czy urządzenia należy uznać takie, których celem jest przekazywanie dźwięku z zamiarem dotarcia do wszystkich podmiotów objętych jego zasięgiem.
Przepis zawarty w ust. 2 wprowadza wyjątki od zakazu z ust. 1, jego sformułowanie nie jest w pełni jasne, wykładnia językowa wskazuje jednak, że wyjątki te obejmują:
1) okazjonalne uroczystości – przez co należy rozumieć nieregularnie się odbywające spotkania związane z jakimiś wydarzeniami, uznawanymi za istotne, służące uczczeniu takiego wydarzenia;
2) uroczystości i imprezy związane z kultem religijnym – te nie muszą już mieć charakteru okazjonalnego, nie jest też wskazany rodzaj kultu;
3) imprezy handlowe, sportowe i rozrywkowe – czyli publiczne wydarzenia organizowane w określonym celu (zawody, koncerty, kiermasze);
4) inne legalne zgromadzenia – legalne, czyli odbywające się w zgodzie z przepisami ustawy z 24 lipca 2015 r. – Prawo o zgromadzeniach (t.j. DzU z 2018 r. poz. 408, z późn. zm.);
5) podawanie do publicznej wiadomości informacji i komunikatów służących bezpieczeństwu publicznemu (M. Górski, M. Pchałek, W. Radecki, Prawo ochrony środowiska. Komentarz. Wyd. 3, Warszawa 2019).
Wynika z tego, że zgodnie z art. 156 ust. 2 poś, zakaz stosowania instalacji nagłaśniającej określony w art. 156 ust. 1 nie dotyczy uroczystości i imprez związanych z kultem religijnym. Podkreślenia przy tym wymaga, że wyjątek ten nie odnosi się do „kultu religijnego”, ale do „uroczystości i imprez” z tym kultem związanych. Dokonując więc wykładni art. 156 ust. 2 w tym zakresie należy wyjaśnić, co rozumie się pod pojęciem „kultu religijnego” oraz jak należy interpretować pojęcie „uroczystości i imprez”. Nie ma definicji legalnych tych pojęć. W skardze kasacyjnej nie zakwestionowano rozumienia pojęcia „kultu religijnego” przestawionego przez WSA. Przywołana w uzasadnieniu skargi kasacyjnej definicja tego pojęcia jest tożsama z definicją przyjętą przez sąd I instancji. Zgodnie z nią kult jest to część religijna oddawana Bogu, bóstwom, świętym osobom lub rzeczom, ogół czynności i obrzędów religijnych będących zewnętrznymi przejawami tej czci, szacunek lub uwielbienie oddawane komuś lub czemuś. O ile można zgodzić się z twierdzeniem ze skargi kasacyjnej, że odtwarzanie dźwięków melodii religijnych o godz. 12, 15, 21 stanowi formę kultu publicznego wyznania rzymsko-katolickiego, o tyle rozważyć należy, czy czynności te należą do uroczystości i imprez związanych z kultem religijnym.
Zdaniem NSA, państwo nie może zakazać ani gromadzenia się wiernych w celu sprawowania kultu religijnego, ani wykonywania poszczególnych czynności liturgicznych oraz towarzyszących mu czynności organizacyjnych, w tych zwyczajowego nawoływania do uczestnictwa w mszy przy użyciu dzwonów kościelnych (tradycyjnych lub elektronicznych). Powyższe odnosi się więc do określonych uroczystości religijnych, mszy i innych obrzędów kultu publicznego, nie zaś czynności, które nie są związane nabożeństwami czy innymi czynnościami liturgicznymi, a więc wszelkiego rodzaju uroczystościami kościelnymi. NSA uznał, że zasadnie sąd I instancji przyjął, że wygrywanie przez elektroniczny dzwon dźwięków melodii w godz. 12, 15, 21, które nie jest związane z prowadzeniem nabożeństw czy wykonywaniem innych czynności religijnych w ramach kultu publicznego, nie stanowi wyjątku, o jakim mowa w art. 156 ust. 2 poś. Jak podkreślono bowiem w skardze kasacyjnej, wygrywanie melodii religijnych w tych godzinach stanowiło wezwanie wiernych do modlitwy, ale nie w ramach zgromadzeń, nabożeństw czy innych liturgii kościelnych, a więc nie dotyczyło kultu publicznego.
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 20 grudnia 2022 r., sygn. akt III OSK 1634/21
