Zamówienia publiczne odgrywają ogromną rolę w gospodarkach krajów Unii Europejskiej. Ich wartość w ciągu dziesięciu lat wzrosła w Polsce aż czterokrotnie. W samym 2013 roku wynosiła 142 mld zł, co stanowiło 8,76 proc. PKB. Mimo że 10 października 2014 roku weszła w życie nowelizacja ustawy zmieniająca przepisy dotyczące wyboru najkorzystniejszych ofert, większość instytucji nadal kieruje się w swoich wyborach tylko i wyłącznie najniższą ceną – przekonują autorzy raportu Stosowanie zrównoważonych zamówień publicznych w Polsce.
Ideą zrównoważonych zamówień publicznych jest uwzględnianie podczas zakupów skutków środowiskowych (zielone zamówienia publiczne) lub socjalnych i ekonomicznych (społecznie odpowiedzialne zamówienia publiczne). Stosowanie tych regulacji nie jest wymagane przez prawo, ale ze względu na przynoszące korzyści wchodzi do standardów krajów europejskich.
Autorzy raportu przeprowadzili monitoring zamówień w pięciu największych miastach: Krakowie, Wrocławiu, Poznaniu, Warszawie i Katowicach oraz w najważniejszych instytucjach centralnych i przebadali 1100 ogłoszeń, pojawiających się w okresie od lipca do grudnia 2014 r.
Ogłoszenia były sprawdzane pod kątem wprowadzania zamówień zastrzeżonych, tzn. wymogu zatrudnienia przy zadaniu więcej niż 50 proc. osób niepełnosprawnych, nakazu zatrudniania grup zagrożonych wykluczeniem społecznym (m.in. bezrobotni i młodociani w celu przygotowania do pracy, niepełnosprawni, byli więźniowie) oraz zatrudniania pracowników na podstawie umowy.
Zdaniem autorów raportu stosowanie tego typu rozwiązań nadal należy do rzadkości. Np. w Urzędzie Miasta w Poznaniu oraz podległych mu jednostkach sprawdzono łącznie 71 ogłoszeń. Żadne nie zawierało podobnych regulacji. Podobnie było na Politechnice Poznańskiej, Uniwersytecie Ekonomicznym oraz Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza.
Na tym tle wyróżnia się Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego. Tam urzędnicy w zamówieniu dotyczącym usług sprzątania wymagali od wykonawcy zatrudnienia na pełen etat co najmniej 50 proc. osób.
Choć Urząd Miasta Poznania nie zawarł monitorowanych klauzul, przygotował inny rodzaj zamówienia społeczno-odpowiedzialnego. W ofercie na usługi transportowe zwracał uwagę na BHP, dostępność pojazdów dla osób niepełnosprawnych, a także odpowiednie przeszkolenie osób wykonujących zamówienie. Zarząd Zieleni Miejskiej w Poznaniu przy okazji zamówienia obejmującego pielęgnację roślin wpisał konieczność przestrzegania bezpieczeństwa pracy.
Zupełnie inaczej wygląda sytuacja dotycząca uwzględniania aspektów środowiskowych. Instytucje z Poznania, podobnie jak z Krakowa, sięgają po nie najchętniej w kraju. Uwzględnili je aż w 1/3 ogłoszeń. Urząd Miasta Poznania oraz podległe mu jednostki wykorzystywały odpowiednie regulacje w 8 z 23 zamówień. To daje 34,8 proc. Np. dzięki wspólnemu zakupowi papieru dla wszystkich ratuszowych wydziałów udało się zmniejszyć liczbę koniecznych dostaw, a tym samym ich negatywny wpływ na przyrodę – informuja autorzy raportu.
Zarząd Zieleni Miejskiej w Poznaniu w przypadku produktów i usług ogrodniczych zawarł, m.in. wymogi dotyczące odpowiedniego jakości materiału szkółkarskiego. Urzędnicy podkreślili też rolę przestrzegania przepisów dotyczących ochrony środowiska oraz zagospodarowania odpadów powstałych przy pracach.
Dobrze w zestawieniu wypadają także szkoły wyższe, które ustępują w ekologicznych zamówieniach jedynie warszawskim. Politechnika Poznańska w 50 proc. ofert wpisała zielone kryteria. Jednak z niewiadomego powodu nie uczyniła tego w przypadku zakupu ponad 100 komputerów. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza uwzględnił monitorowane wymagania w 6 z 26 ogłoszeń czyli w 23 proc., a Uniwersytet Ekonomiczny w 5 z 22 co daje 22,7 proc. Stało się tak w zamówieniu dotyczącym dostawy komputerów stacjonarnych i monitorów, gdzie wprowadzono warunek energooszczędności i posiadania potwierdzających to certyfikatów, m.in. Energy Star. Dodatkowo określono, że poziom hałasu nie może przekraczać 21 dB.
