Nowelizacja ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (DzU z 2022 r. poz. 1297, z późn. zm., dalej uczip) wprowadzona ustawą z 7 lipca 2022 r. o zmianie ustawy – Prawo wodne oraz niektórych innych ustaw (DzU z 2022 r. poz. 1549, dalej: ustawa nowelizująca) nałożyła na gminy obowiązek systematycznej kontroli dokumentów związanych z pozbywaniem się z terenu nieruchomości nieczystości ciekłych. Chodzi o umowy zawarte z gminną jednostką organizacyjną lub przedsiębiorcą posiadającym zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie opróżniania zbiorników bezodpływowych lub osadników w instalacjach przydomowych oczyszczalni ścieków i transportu nieczystości ciekłych oraz dowody uiszczania opłat za te usługi. Obowiązek taki wynika z dodanego w art. 6 uczip ust. 5aa, zgodnie z którym „wójt, burmistrz lub prezydent miasta jest obowiązany prowadzić kontrolę, o której mowa w ust. 5a, co najmniej raz na dwa lata zgodnie z planem kontroli, określającym co najmniej wykaz podmiotów podlegających kontroli w okresie kontrolowanym”. Zgodnie z art. 6 ust. 5ab do kontroli, o której mowa w ust. 5a, stosuje się przepisy art. 379 i art. 380 ustawy z 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (DzU z 2021 r. poz. 1973, z późn. zm., dalej poś).
W myśl art. 13 ustawy nowelizującej, pierwszy dwuletni okres na przeprowadzenie kontroli, zgodnie z planem kontroli, liczy się od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy, tj. od 9 sierpnia 2022 r.
Jak skutecznie przeprowadzić kontrolę?
Takie pytanie zadaje sobie wielu włodarzy i wiele osób odpowiedzialnych za utrzymanie czystości i porządku w gminie w zakresie gospodarki ściekowej. Ustawa nie precyzuje trybu kontroli, dlatego niezbędne jest wypracowanie procedury postępowania. W tym celu można wyznaczyć cztery etapy:
1. Przygotowanie kontroli
W pierwszej kolejności gminy powinny przygotować plan kontroli, co wynika wprost z nałożonego na nie obowiązku. Ustawodawca wskazał tu, że plan kontroli winien określać co najmniej wykaz podmiotów podlegających kontroli w okresie kontrolowanym. Wątpliwość budzić może zawarte w przepisie art. 6 ust. 5aa sformułowanie „podmiotów”. Jednak odesłanie do kontroli, o której mowa w ust. 5a (czyli kontroli posiadania umów na opróżnianie zbiorników bezodpływowych lub osadników w instalacjach przydomowych oczyszczalni ścieków oraz dowodów uiszczania opłat za usługi) pozwala stwierdzić, że przez podmioty należy w tym przypadku rozumieć właścicieli nieruchomości, których obowiązkiem jest posiadanie umów i dowodów uiszczania opłat za usługę wywozu nieczystości ciekłych.
W celu opracowania planu kontroli niezbędne będzie więc wykorzystanie prowadzonej na mocy art. 3 ust. 3 pkt 1 i 2 uczip ewidencji zbiorników bezodpływowych oraz przydomowych oczyszczalni ścieków. To w oparciu o ustaloną na podstawie ewidencji liczbę nieruchomości podlegających kontroli możliwe będzie określenie liczby kontroli niezbędnych do przeprowadzenia w określonym czasie umożliwiającym spełnienie przez gminę tego obowiązku.
Ten pierwszy krok pozwoli również na wstępne oszacowanie możliwości obsługi zadania przy wykorzystaniu istniejących zasobów kadrowych, bowiem do wykonywania funkcji kontrolnych wójt, burmistrz lub prezydent miasta może, na podstawie art. 379 ust. 2 poś, upoważnić pracowników podległych mu urzędów miejskich, gminnych lub funkcjonariuszy straży gminnych. Zaleca się, aby upoważnienie to udzielone zostało na piśmie i określało uprawnienia kontrolującego wynikające z art. 379 ust. 3 poś, czyli:
1) wstępu wraz z rzeczoznawcami i niezbędnym sprzętem przez całą dobę na teren nieruchomości, obiektu lub ich części, na których prowadzona jest działalność gospodarcza, a w godzinach od 6 do 22 – na pozostały teren;
2) przeprowadzania badań lub wykonywania innych niezbędnych czynności kontrolnych;
3) żądania pisemnych lub ustnych informacji oraz wzywania i przesłuchiwania osób w zakresie niezbędnym do ustalenia stanu faktycznego;
4) żądania okazania dokumentów i udostępnienia wszelkich danych mających związek z problematyką kontroli.
2. Podjęcie kontroli.
Kontrola dokumentów w zakresie opróżniania zbiorników bezodpływowych lub osadników w instalacjach przydomowych oczyszczalni ścieków może być prowadzona w trybie kontroli bezpośredniej na terenie nieruchomości, jak również w siedzibie urzędu. Mając jednak na uwadze cel kontroli – dokumenty – zasadne wydaje się pisemne zawiadomienie właściciela nieruchomości o podjęciu kontroli i wezwanie go, na mocy art. 379 ust. 3 pkt 3 i 4, do okazania umowy na świadczenie usług opróżniania zbiornika bezodpływowego czy przydomowej oczyszczalni ścieków oraz dowodów świadczenia opłat za te usługi w siedzibie urzędu. Ten tryb daje możliwość przygotowania przez właściciela stosownych dokumentów do kontroli, co zapewne usprawni jej przeprowadzenie. Dobrym podejściem będzie również wyznaczenie konkretnego terminu przedstawienia dokumentów.
Wypada tu wskazać, że do czasu dostosowania przepisów prawa miejscowego, w szczególności regulaminów utrzymania czystości i porządku w gminach, do zmian wynikających z ustawy nowelizującej, kontrole pozbywania się nieczystości płynnych zgromadzonych w osadnikach przydomowej oczyszczalni ścieków mogą okazać się nieskuteczne. Obowiązujące dotąd regulaminy regulowały bowiem wyłącznie kwestie dotyczące częstotliwości i sposobu pozbywania się nieczystości ciekłych zgromadzonych w zbiornikach bezodpływowych.
3. Kontrola dokumentów
Kontrolujący, zgodnie z art. 380 ust. 1 poś, winien sporządzić protokół z czynności kontrolnych. W protokole niezbędne będzie ujęcie informacji na temat kontrolowanego oraz kontrolowanej nieruchomości, udokumentowanie istotnych danych z przedłożonych dokumentów, np. poprzez sporządzenie ich kopii i dołączenie do protokołu lub ich opisanie w protokole. Organ w czasie kontroli może również pozyskać inne dane związane z zakresem kontroli jak np. wielkość zbiornika bezodpływowego czy osadnika w instalacji przydomowej oczyszczalni ścieków, ilość pobieranej wody czy parametry charakteryzujące przydomową oczyszczalnię ścieków. Dodatkowe ustalenia pozwolą nie tylko na dokonanie kontroli posiadania dokumentów związanych z opróżnianiem zbiornika bezodpływowego czy osadnika z instalacji przydomowej oczyszczalni ścieków, ale również na kontrolę zgodności pozbywania się nieczystości ciekłych z przepisami ustawy i przepisami odrębnymi, w tym regulaminem utrzymania czystości i porządku w gminie.
4. Efekty kontroli.
W przypadku kontroli negatywnej, tj. w przypadku stwierdzenia braku umowy na opróżnianie zbiornika bezodpływowego lub osadnika w instalacji przydomowej oczyszczalni ścieków, zgodnie z art. 6 ust. 6 uczip gmina jest obowiązana zorganizować ich opróżnianie. W tym celu, na podstawie art. 6 ust. 7 uczip, wójt, burmistrz, prezydent miasta wydaje z urzędu decyzję, w której ustala:
1) obowiązek uiszczania opłat za opróżnianie zbiorników bezodpływowych lub osadników w instalacjach przydomowych oczyszczalni ścieków;
2) wysokość opłat wyliczonych z zastosowaniem stawek, o których mowa w ust. 2;
3) terminy uiszczania opłat, o których mowa w pkt 1;
4) sposób i terminy udostępniania zbiorników bezodpływowych lub osadników w instalacjach przydomowych oczyszczalni ścieków w celu ich opróżnienia.
Zgodnie z art. 6 ust. 9 i 10 uczip, decyzja taka jest wydana na okres 1 roku i ulega przedłużeniu w drodze decyzji wydawanej z urzędu, na kolejny okres, jeżeli właściciel nieruchomości nie przedstawi – na co najmniej 3 miesiące przed upływem daty obowiązywania decyzji – umowy, w której termin rozpoczęcia wykonywania usługi nie jest późniejszy niż data utraty mocy obowiązującej decyzji.
W przypadku kontroli, w toku której właściciel nieruchomości okaże stosowną umowę oraz dowody uiszczania opłat za usługę wywozu nieczystości płynnych, ale stwierdzone zostanie pozbywanie się nieczystości ciekłych niezgodnie z przepisami ustawy i przepisami odrębnymi, w tym regulaminem utrzymania czystości i porządku w gminie, właściciel nieruchomości ponosił będzie konsekwencje wynikające z art. 10 ust. 2 i 2a uczip.
Sankcje i kary
Choć opracowanie, już na wstępie, trybu kontroli dokumentów związanych z pozbywaniem się nieczystości płynnych powstających na nieruchomości, w tym planu kontroli, wzorów pism wzywających do okazania niezbędnych dokumentów i protokołu z czynności kontrolnych, powinno usprawnić realizację obowiązku kontrolnego nałożonego na gminy, to dla wielu gmin obowiązek ten może być trudny do wypełnienia. Należy przypomnieć, że ustawodawca, nakładając na gminy obowiązek kontrolny, wprowadził również kary za jego nierealizowanie. Zgodnie z art. 9z ust. 7 „w przypadku gdy wójt, burmistrz lub prezydent miasta nie wykonuje obowiązku, o którym mowa w art. 6 ust. 5a – gmina podlega karze pieniężnej w wysokości od 10 tys. zł do 50 tys. zł”. To kolejna z kar wynikająca z ustawy o zmianie ustawy – Prawo wodne oraz niektórych innych ustaw, z jaką mogą się spotkać gminy. I choć prowadzenie obowiązkowych kontroli wszystkich nieruchomości we wskazany sposób wydaje się być postępowaniem prostym, schematycznym, to w rzeczywistości może napotkać wiele przeszkód – natury kadrowej, finansowej (nie tylko w perspektywie kar, ale przede wszystkim kosztów postępowania kontrolnego), lecz także wynikających z niechęci i utrudnień ze strony podmiotów kontrolowanych.
Ustawodawca wprowadził również sankcje za utrudnianie czy udaremnianie kontroli (art. 10 ust 2d uczip), jednak zanim dojdzie do ich zastosowania, pracownik gminy zobowiązany będzie do przeprowadzenia szeregu czynności, co zdecydowanie wpłynie na skuteczność kontroli i realizację założonego na wstępie planu.
Fot. Adobe Stock
