Rośnie liczba planowanych beneficjentów nieodpłatnej pomocy prawnej

Pierwszym warunkiem stawianym przez samorządy, jest uzyskanie do projektu pozytywnej opinii Urzędu Zamówień Publicznych w zakresie brzmienia art. 9 projektowanej ustawy. Chodzi o porozumienia zawierane pomiędzy powiatem a okręgową radą adwokacką oraz radą okręgowej izby radców prawnych. Odpowiedni zapis (art. 9 ust. 1) brzmi, że powiat corocznie zawiera z Okręgową Radą Adwokacką i Radą Okręgowej Izby Radców prawnych właściwymi dla siedziby władz powiatu porozumienie w sprawie udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej na obszarze powiatu.

Jak twierdzą przedstawiciele ZPP obecne brzmienie przepisu wprowadza kuriozalną instytucję porozumienia powiatu z podmiotami mającymi pozycję monopolistyczną, regulującego szczegółowe kwestie współudziału osób zrzeszonych w tych podmiotach. W dodatku brak porozumienia prowadzi do „karnego” pozbawiania powiatu prawa realizacji zadania publicznego i przekazania tego zadania powiatowi sąsiedniemu – co nie tylko jest novum w polskim porządku prawnym, ale też dodatkowym bodźcem dla powiatu do akceptowania wszystkich żądań potencjalnych partnerów powiatu (czyli Okręgowej Rady Adwokackiej i Rady Okręgowej Izby Radców Prawnych). Alternatywnym rozwiązaniem zdaniem samorządów jest oparcie bezpłatnego poradnictwa o system zamawiania przez powiat usług na wolnym rynku. Dopiero w przypadku, w którym zamówienie usług na wolnym rynku nie byłoby możliwe (np. brak zainteresowanych) wprowadzenie mechanizmów współpracy z samorządami zawodowymi.

Zaproponowano, aby uzupełnić projekt ustawy o zapis, że samorząd powiatowy może zorganizować punkty bezpłatnej pomocy prawnej we własnym zakresie, tj. bez konieczności posiłkowania się zapisem art. 9 i art. 13 (artykuł ten mówi o możliwości powierzenia części punktów bezpłatnej pomocy prawnej organizacjom pożytku publicznego), jednak za kwotę wynikającą z ustawy i na warunkach nie gorszych niż określonych w ustawie. Jeżeli samorząd podejmie decyzję o realizacji zadania we własnym zakresie, może zdecydować o określeniu zakresu beneficjentów, ale nie może on być węższy niż określony w ustawie.

Obecnie w projektowanym art. 3 zawarto regulację, zgodnie z którą nieodpłatna pomoc prawna będzie przysługiwać osobie fizycznej:

Warto zauważyć, że z zakresu przedmiotowego zostały wyłączone sprawy dotyczące prawa podatkowego, celnego, dewizowego, handlowego i działalności gospodarczej, z wyjątkiem przygotowywania do rozpoczęcia tej działalności.

Drugim warunkiem uzgodnienia projektu było zapewnienie, że kwota bazowa na realizację zadania w kolejnych latach nie będzie niższa niż w roku poprzedzającym.

Zadanie polegające na udzielaniu pomocy prawnej będzie zadaniem zleconym z zakresu administracji rządowej realizowanym przez powiat. Zadanie to powiat będzie mógł wykonywać w porozumieniu z gminami (co ma być regułą), albo samodzielnie.

Sposób finansowania nowych zadań publicznych, wprowadzanych przez ustawę, skonstruowano w postaci dwóch algorytmów, opartych na liczbie mieszkańców odpowiedniej jednostki podziału terytorialnego, oraz na kwocie bazowej. Jej wysokość corocznie określałby Minister Sprawiedliwości, zgodnie z projektowanym art. 27 ust. 4.

Algorytm obliczenia dotacji na potrzeby sfinansowania nieodpłatnej pomocy prawnej został zawarty w projektowanym art. 28. Podstawę ustalenia jej wysokości stanowi kwota bazowa, której wysokość określa corocznie Minister Sprawiedliwości. Kwota dotacji stanowi dwunastokrotność iloczynu kwoty bazowej i mnożnika. Mnożnik oblicza się w ten sposób, że liczbę mieszkańców powiatu, przyjętą według stanu na dzień 31 grudnia roku poprzedzającego rok budżetowy o dwa lata, ustaloną przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, dzieli się przez 25 000, z zastrzeżeniem, że nie może on być mniejszy niż 2 i większy niż 35. Mnożnik wyrażony w liczbie ułamkowej zaokrągla się w górę do liczby całkowitej, jeżeli końcówka jest równa lub wyższa niż 5, lub w dół jeżeli końcówka jest niższa niż 5. 

Zakłada się, że dotacja będzie przeznaczana w 97 proc. na wynagrodzenia z tytułu umów, o których mowa w art. 10, a w wypadku powierzenia zadania organizacji pozarządowej na rzecz tej organizacji oraz w 3 proc. na pokrycie kosztów obsługi organizacyjno-technicznej zadania przez powiat. Aby projektowana sieć pomocy prawnej była w stanie efektywnie zrealizować cel w jakim została utworzona, przyjęto, że musi być oparta na co najmniej dwóch punktach pomocy prawnej w każdym powiecie (cały algorytm, a także planowane kwoty dotacji odpowiednio w projekcie ustawy oraz w załączonym Excellu).

Związek Powiatów Polskich zauważa, że zgodnie ze standardem konstytucyjnym koszty realizacji zadania zleconego musi w całości pokrywać budżet państwa. Obecne brzmienie projektu łamie tę zasadę nakazując powiatom bezpłatne stworzenie warunków do realizacji zadania zleconego (zapewnienie lokalu, dostępu do bazy aktów prawnych, itd.)

Samorządowcy domagają się poza tym zapewnienia likwidacji limitów dla punktów nieodpłatnej pomocy prawnej prowadzonych w oparciu o organizacje pozarządowe prowadzące działalność pożytku publicznego.

W trakcie posiedzenia ustalono, że ocena realizacji zadań wynikających z ustawy będzie dokonywana corocznie do 30 czerwca. Sprawozdanie zostanie przedstawione również KWRiST. Ponadto ustalono, że w Radzie Nieodpłatnej Pomocy Prawnej, Nieodpłatnej Informacji Prawnej i Edukacji Prawnej Społeczeństwa będzie dwóch przedstawicieli wybranych spośród kandydatów wskazanych przez stronę samorządową KWRiST.

W związku ze zmianami w projekcie dokonanymi przez Komisję Prawniczą 31 marca br. projektodawcy prześlą Stronie Samorządowej ostateczną wersję dokumentu uwzględniającą także część nieprzyjętych uwag ZPP, o których mowa w stanowisku resortu z 31 marca br.

Ponadto projektodawcy w uzasadnieniu do projektu precyzyjnie wyjaśnią, że określenie punkt zostało przyjęte do celów przeliczeniowych i wysokości kwoty dotacji. Natomiast punkt nie jest jednoznaczny z liczbą miejsc, w których pomoc prawna może być udzielana; zostaną podane przykłady.