Na obecnym etapie niewielkie korekty przepisów wystarczyły, aby dość dobrze uregulować organizację i finansowanie nauki dzieci z Ukrainy. Nie dla wszystkich jednak rozwiązania te są czytelne. Warto je przybliżyć i wyjaśnić, głównie w zakresie zasad finansowania.
Zacznijmy od tego, że ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, w zakresie oświatowym przewidziała zwiększenie rezerwy części oświatowej subwencji ogólnej w celu dofinansowania kształcenia uczniów z Ukrainy. Rezerwa subwencji oświatowej została w tym roku zwiększona z 0,4 proc. do 0,5 proc. wartości subwencji oświatowej. Jest to jednak wzrost zdecydowanie za mały, aby możliwe było pokrycie kosztów nauki dzieci uciekających z Ukrainy przez wojną.
Wiadomo, że rezerwa zostanie zdecydowanie powiększona. Nie wiadomo jeszcze jednak o ile, gdyż rzeczywistość jest nieznana i bardzo dynamiczna. Należy zakładać, że o wartość, jaka będzie potrzebna do sfinansowania kosztów kształcenia określonych na poziomie jednostkowym. Warto zauważyć, że ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy przewidziała finansowanie z subwencji oświatowej kształcenia i wychowania w przedszkolach. Dodatkowo rozwiązania zawarte w ustawie pozwalają na dofinansowanie z subwencji oświatowej dowozu do szkół i przedszkoli dzieci z Ukrainy. Przypomnijmy, że do tej pory nauka dzieci pełnosprawnych do lat pięciu oraz dowożenie dzieci finansowane są z dochodów własnych gmin.
Na równych prawach
Zacznijmy jednak od finansowania nauki w szkołach. Jeśli szkoła przyjmie ucznia z Ukrainy, to zostanie on objęty finansowaniem tak, jak uczeń polski. Oznacza to subwencję pochodzącą z części SOA subwencji (tzw. finansowy standard A) oraz wszystkie wagi ogólne (np. wagę wiejską, wagę na małe szkoły itp.). Zgodnie z art. 165 ust. 7 ustawy Prawo oświatowe, dzieciom cudzoziemskim objętym obowiązkiem szkolnym lub nauki przysługuje prawo do dodatkowej nauki języka polskiego. Wymiar godzinowy został określony na minimum 2 godziny. Jeśli dziecko w szkole jest objęte taką dodatkową nauką języka polskiego, samorząd prowadzący lub dotujący szkołę otrzymuje subwencję oświatową liczoną według wagi P50, której wartość została określona na 1,5 – co oznacza roczne środki na poziomie 9,1 tys. zł. Zważywszy na to, że na dziecko w miejskiej dużej szkole podstawowej kwota subwencji to ok. 6,4 tys. zł, wsparcie to należy uznać za znaczne. Przewidziane zostało w celu pełnego sfinansowania dwóch godzin nauczycielskich. W istocie, średni koszt dwóch godzin nauczycielskich przy pensum 18-godzinnym można szacować na prawie 9 tys. zł. Waga P50 pokrywa zatem w pełni indywidualne kształcenie w wymiarze 2 godzin tygodniowo. Warto przy tym zauważyć, że dziecku cudzoziemskiemu przysługuje, w razie potrzeby i możliwości, tłumacz oraz zajęcia wyrównawcze w wymiarze do 3 godzin tygodniowo. Zatrudnienie tłumacza oraz przyznanie zajęć wyrównawczych nie jest bezpośrednio finansowane w ramach subwencji. Kwoty z tytułu wagi P50 są jednak na tyle duże, że przy większej liczbie uczniów i nauczaniu w grupach mogą pokryć zarówno tłumacza jak i godziny wyrównawcze. Można obliczyć, że 8 uczniów w szkole uczących się wspólnie języka polskiego może sfinansować z samej wagi P50 również wspólne zajęcia wyrównawcze w wymiarze 3 godzin oraz koszt tłumacza na pełen etat. W przypadku większej liczby uczniów możliwe jest nauczanie w mniejszych grupach języka polskiego oraz prowadzenie, także w mniejszych grupach, zajęć wyrównawczych.
W zakresie organizacji, zwiększono limity maksymalnej liczebności oddziału klasowego klas I–III szkół podstawowych z 25 do 29, zwiększono maksymalną liczbę grupy świetlicowej z 25 do 29, maksymalny limit wielkości oddziału integracyjnego z 20 do 22 oraz powiększono maksymalne limity oddziałów specjalnych o 2 uczniów z Ukrainy.
Oddziały przygotowawcze
Jeśli dzieci z Ukrainy wymagają znacznego dostosowania procesu kształcenia, możliwe jest utworzenie w szkołach oddziałów przygotowawczych. Istnienie oddziałów przygotowawczych przewiduje art. 165 ust. 11 prawa oświatowego. Ich organizację reguluje rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej wydane na podstawie art. 165 ust. 16. W związku z wojną na Ukrainie zwiększono maksymalny limit wielkości oddziału przygotowawczego z 15 do 25 uczniów. Zwiększono również minimalną liczbę godzin nauczania języka polskiego w tych oddziałach z 3 do 6 godzin. Minimalną liczbę godzin nauki w tych oddziałach rozporządzenie ustanawia od 20, dla klas I–III szkół podstawowych, do 26 w przypadku szkół ponadpodstawowych. W ramach tych godzin realizuje się 6 godzin języka polskiego. Finansowanie oddziałów przygotowawczych w szkołach poprzez subwencję oświatową to kwoty części SOA subwencji (finansowy standard A), wagi ogólne, oraz waga P51 o wartości 0,4, czyli ok. 2,4 tys. zł rocznie.
Finansowanie oddziału przygotowawczego w oparciu o część SOA, wagę P51 i inne wagi ogólne, ale bez wagi P50 przewidzianej na dodatkowy język polski, jest dość skromne. Można obliczyć, że aby w takim finansowaniu pokryć – w przypadku szkoły podstawowej w mieście – minimalną liczbę godzin przewidzianą dla oddziału przygotowawczego, sfinansować 0,5 etatu nauczyciela świetlicy oraz tłumacza, oddział musiałby liczyć 24 uczniów, a więc prawie maksymalną liczbę uczniów przewidzianą dla takiego oddziału. W przypadku szkoły na wsi oddział taki musiałby liczyć 19 uczniów. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie, aby oddział przygotowawczy oprócz wagi P51 był również objęty wagą P50 o wartości 9,1 tys. zł. Rozporządzenie w sprawie sposobu podziału subwencji oświatowej nie wyklucza wzajemnie wag P50 i P51. Owszem, pojawiają się sceptyczne głosy na temat łączenia wag P51 i P50. Są one dyktowane prawdopodobnie niewiarą w możliwość takiego łączenia wynikającą ze znacznej wartości połączonego finansowania. W przypadku szkoły podstawowej w mieście to kwota prawie 18 tys. zł rocznie, a w przypadku szkoły podstawowej na wsi – ponad 20 tys. zł rocznie. Zdecydowanie należy się zgodzić, że finansowanie to jest znaczące i odbiega w górę w stosunku do typowych realiów subwencyjnych. Jest jednak zgodne z prawem.
Niewierzącym polecam lekturę rozporządzenia o podziale subwencji oświatowej lub lekturę oceny skutków regulacji do ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. W dokumencie tym MEiN wprost zakłada łączenie dodatkowej nauki języka polskiego oraz oddziałów przygotowawczych. Ponadto z przedstawionych w tym dokumencie wyliczeń wynika, że ministerstwo założyło roczne finansowanie ucznia z Ukrainy na poziomie nieco powyżej 20 tys. zł rocznie. Jest to możliwe wyłącznie przy założeniu sumowania się wag P50 i P51. Wagi te sumują się zatem przynajmniej do czasu, aż MEiN nie zmieni przepisów w tym zakresie, czego ewentualnie (choć nie musi to nastąpić) możemy się spodziewać od września. Z ostrożności, szczególnie mając na uwadze przyszłe kontrole skarbowe, można zalecić traktowanie wagi P50 jako finansowanie dodatkowej nauki języka polskiego wobec minimalnej liczby godzin przewidzianej dla oddziału przygotowawczego. Oznacza to liczbę godzin języka polskiego w wymiarze co najmniej 8 tygodniowo, gdyż dla oddziału przygotowawczego przewidziano 6 godzin języka polskiego, a dodatkowa nauka języka polskiego, o której mowa w art. 165 ust. 7 ustawy Prawo oświatowe, to 2 godziny. Przy sumowaniu się wag P50 i P51 można obliczyć, że aby pokryć w przypadku szkoły podstawowej w mieście minimalną liczbę godzin przewidzianą dla oddziału przygotowawczego, dodatkowe 2 godziny języka polskiego, sfinansować 0,5 etatu nauczyciela świetlicy oraz tłumacza, oddział musiałby liczyć 12 uczniów. Na wsi dla tych samych warunków oddział musiałby liczyć 10 uczniów.
Stosunkowo niewielka liczba uczniów umożliwia sfinansowanie wszystkich potrzebnych zadań. Przy mniejszej liczbie uczniów w danej klasie można wykorzystać przepis pozwalający na łączenie oddziałów przygotowawczych klas od I do III, klas od IV do VI oraz klas od VII do VIII. W szkołach ponadpodstawowych takie łączenie również obejmuje dwie lub trzy klasy.
Wychowanie przedszkolne
Wysokość finansowania dzieci z Ukrainy w placówkach wychowania przedszkolnego jest na znacznie niższym poziomie. Zadania przedszkolne w zakresie dzieci pełnosprawnych do lat 5 są finansowane w ramach dochodów własnych gmin. Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa umożliwiła finansowanie gminom kształcenia dzieci z Ukrainy z budżetu państwa. Kwoty na dziecko w przedszkolu nie są jednak wysokie. Zdecydowano się, przynajmniej na tym etapie, ustalić stawkę na dziecko, niezależnie od wieku, w wysokości kwoty subwencji na dziecko sześcioletnie. W przypadku ucznia w przedszkolu w mieście to ok. 4,5 tys. zł, a na wsi – 5,5 tys. zł.
Trzeba otwarcie powiedzieć, że realne koszty wychowania przedszkolnego są istotnie wyższe, w wielu gminach w Polsce przewyższają 10 tys. zł. Z punktu widzenia gminy prowadzącej przedszkola, do których uczęszczają dzieci z Ukrainy, można powiedzieć, że finansowanie przedszkoli nie jest atrakcyjne i zmusza do znacznego współfinansowania w ramach dochodów własnych. Z drugiej strony, jeśli popatrzymy na rzeczywistość łącznie ze szkołami, per saldo poziom finansowania z budżetu państwa pozostaje bardzo wysoki.
Bez dodatkowych formalności
Techniczna strona zasilenia samorządów środkami z budżetu państwa ma przebiegać w sposób uproszczony i jak najmniej angażujący JST. Obliczenia niezbędnych środków będą dokonywane przez ministerstwo na podstawie danych systemu informacji oświatowej. Nie będzie potrzeby wnioskowania do MEiN. Przelewy będą przesyłane w cyklach miesięcznych. Pierwszy przelew obejmujący okres od 24 lutego do końca marca przyjdzie zapewne w drugiej połowie kwietnia. Potem przelewy będą comiesięczne, być może realizowanie łącznie w ramach rat subwencji oświatowej.
Z punktu widzenia szkół i przedszkoli niepublicznych oraz publicznych, ale prowadzonych przez osoby fizyczne i prawne niebędące samorządami, sposób finansowania od początku nie powinien budzić wątpliwości. Przepisy w zakresie udzielania dotacji zawarte są w ustawie o finansowaniu zadań oświatowych. Zgodnie z art. 34 ust. 2 tej ustawy, dotacja jest udzielana na każdego ucznia w danym miesiącu, a więc i ucznia z Ukrainy. Dla szkół dotacja oparta jest o kwoty subwencji oświatowej, a więc finansowy standard A, poszczególne wagi, w tym w przypadku dodatkowej nauki języka polskiego, wagę P50. W przypadku oddziału przygotowawczego – również finansowy standard A, poszczególne wagi, w tym wagę P51 i, jeśli prowadzona jest dodatkowa nauka języka polskiego, wagę P50. Tutaj, podobnie jak w przypadku samorządów, bezpieczniej – przy sumowaniu wag P50 i P51 – realizować więcej godzin nauczania języka polskiego. Dla przedszkoli, jeśli dziecko nie ma orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, dotacja jest przekazywana w oparciu o wydatki bieżące gminy w przeliczeniu na dziecko, a więc podstawową kwotę dotacji. Dziecko z Ukrainy otrzyma zatem taką samą dotację, jak jego polski kolega. W przedszkolu nie ma dodatkowych kwot związanych z intensywniejszą nauką języka polskiego, nie tworzy się tam również oddziałów przygotowawczych. Na dzieci ze szkół i przedszkoli niesamorządowych gminy otrzymają subwencję oświatową.
Trzeba również pamiętać, że aby finansowanie w odpowiedniej wysokości zostało przekazane do samorządów, należy zgodnie z prawem i wytycznymi MEiN wprowadzić dane do systemu informacji oświatowej. Ministerstwo przesłało kilka tygodni temu do szkół i przedszkoli informacje o sposobie rejestracji uczniów z Ukrainy. Zasadniczo nie odbiega on od standardowej procedury. Warto zwrócić uwagę na sposób zapisywania kraju pochodzenia oraz statusu ucznia.
Tekst pochodzi z 8. numeru „Wspólnoty”
Fot. Pixabay
