Publikacja zawiera szczegółową analizę statystyczną udziału kobiet w tegorocznych wyborach oraz ich wyników. Co więcej, autorzy na podstawie przeprowadzonych wywiadów z kandydatkami starają się również odpowiedzieć na pytania, na jakie bariery panie napotykają w karierze samorządowej, jaka była ich droga do polityki oraz z czym musiały się zmierzyć się w swoich kampaniach wyborczych. Raport przygotowali Małgorzata Druciarek, Aleksandra Niżyńska, Dariusz Przybysz i Izabela Przybysz.
Sejmiki wojewódzkie: wzrost poparcia dla kandydatek
Od 2010 roku systematycznie rośnie udział kobiet na listach wyborczych do sejmików wojewódzkich. W 2010 roku kobiety stanowiły niespełna 30 proc. kandydatów, natomiast w 2024 roku ich udział wzrósł do 46,8 proc. Wzrost ten wynika z wprowadzenia w 2011 roku mechanizmu kwotowego, który wymagał, aby co najmniej 35 proc. kandydatów na listach stanowiła płeć niedoreprezentowana. Mimo wzrostu liczby kandydatek, dynamika wzrostu liczby wybranych kobiet była mniejsza. W 2014 roku stanowiły one 27,8 proc. wybranych, a w 2024 roku ich udział wzrósł do 32,3 proc. Osiągnięcie takiego wyniku ułatwiło umieszczanie kobiet na czołowych miejscach list – w 2024 roku 27,3 proc. kobiet zajmowało pierwsze miejsce na liście, co stanowiło niewielki wzrost w porównaniu do 2018 roku.
Odsetek głosów oddanych na kobiety stale rośnie, co wskazuje na stopniową zmianę preferencji wyborców. W 2024 roku zdobyły one 39 proc. głosów, co stanowi wzrost o 12,8 pkt proc. w porównaniu do wyników sprzed 14 lat. W 2018 roku kandydatki uzyskały 34,7 proc. głosów, a w 2024 roku dynamika wzrostu była ponad dwukrotnie wyższa.
Udział kobiet w sejmikach wojewódzkich był zróżnicowany w regionach. W czterech województwach odsetek przekroczył 40 proc., a najwyższy wynik osiągnęło woj. warmińsko-mazurskie z wynikiem 43,4 proc. W woj. podlaskim udział kobiet był najniższy i wyniósł 16,7 proc.
W powiatach wyborcy na tak
Wybory do rad powiatów w 2024 roku potwierdziły wzorce widoczne w wyborach do sejmików. Choć wyborcy chętnie głosowali na kobiety, to partie nie zawsze umieszczały kandydatki na listach w sposób sprzyjający ich sukcesom. Mimo niewielkiego wzrostu odsetka kandydatek (mniej niż 1 pkt proc.) w porównaniu do poprzednich wyborów, udział kobiet w radach powiatu wzrósł o 4,4 p. proc., osiągając 28,2 proc. w 2024 roku.
Odsetek głosów oddanych na panie w wyborach do rad powiatów wzrósł w stosunku do poprzednich lat, osiągając w tym roku 36 proc. Chociaż wzrost ten jest mniejszy niż w przypadku wyborów do sejmików, pokazuje stopniowe zwiększanie się poparcia wyborców dla kobiet na tym szczeblu administracyjnym.
Rozkład liczby kobiet w radach powiatów wskazuje, że w 2024 roku jedynie w czterech województwach ich odsetek przekroczył 30 proc. Najwyższy wyniósł 35 proc. W miastach na prawach powiatu sytuacja jest bardziej wyrównana: w czterech województwach kobiety stanowiły ponad 40 proc. radnych, a najwyższe wyniki osiągnęły województwa mazowieckie (44,2 proc.) i warmińsko-mazurskie (44 proc.), a w zachodniopomorskim i opolskim po 40 proc.
Mniejsze gminy, mniej kandydatek
Wzrost udziału kobiet w radach gmin, zwłaszcza w mniejszych gminach (poniżej 20 tys. mieszkańców), jest wolniejszy. W ostatnich 14 latach ich udział wzrósł o mniej niż 10 p. proc. W gminach powyżej 20 tys. mieszkańców mechanizm kwotowy przyczynił się do wzrostu liczby kandydatek o 14,5 p. proc., podczas gdy w mniejszych gminach wzrost wyniósł jedynie 6,8 p. proc.
W gminach poniżej 20 tys. mieszkańców kobiety miały wyższy udział wśród wybranych radnych niż w większych gminach, co wynika z ordynacji większościowej. W tych gminach każdy komitet zazwyczaj wystawia jednego kandydata, co zwiększa widoczność kandydatów i szanse kobiet na wybór. Gdyby w małych gminach wprowadzono dodatkowe mechanizmy wyrównywania szans, udział kobiet w radach mógłby jeszcze bardziej wzrosnąć.
W gminach powyżej 20 tys. mieszkańców wzrost udziału kobiet na pierwszych trzech miejscach list wpłynął na wyższy odsetek kobiet wybranych. W 2024 roku na jedynkach znalazło się o 0,9 p. proc. więcej kobiet niż w 2018 roku, a udział kobiet na miejscach 1–3 wyniósł ponad 40 proc. (wzrost o 3,5 p. proc.).
W 2024 roku w gminach powyżej 20 tys. mieszkańców najwięcej kobiet wybrano w województwach mazowieckim (38 proc.) i zachodniopomorskim (37,3 proc.). Żaden region nie przekroczył jednak progu 40 proc. Warmia i Mazury, mimo wysokiego odsetka kobiet w sejmiku oraz miastach na prawach powiatu, osiągnęła jeden z niższych wyników w radach gmin (28,3 proc.). Widać, że im niższy szczebel administracyjny, tym mniejsze różnice regionalne w udziale kobiet w organach stanowiących. Na poziomie wojewódzkim różnica między Podlasiem (16,7 proc. kobiet w sejmiku) a woj. warmińsko-mazurskim (43,4 proc.) wynosiła 27,6 p proc., natomiast w gminach powyżej 20 tys. mieszkańców różnica ta spadła do 13,2 p. proc. (woj. opolskie – 24,8 proc., woj. mazowieckie – 38 proc.).
Panie w roli wójtów, burmistrzów i prezydentów wciąż w mniejszości
Kobiety wciąż stanowią mniej niż 20 proc. osób na stanowiskach wykonawczych na poziomie lokalnym, co ogranicza perspektywę równości płci w politykach publicznych gmin, powiatów i miast w Polsce. W niektórych regionach udział pań w organach wykonawczych jest jeszcze niższy. Na przykład w woj. podlaskim tylko 10,2 proc. stanowisk wójtów, burmistrzów i prezydentów miast zajmują kobiety, w Małopolsce – 12,1 proc., a w woj. świętokrzyskim – 12,7 proc. Jedynie w lubuskim ponad 25 proc. stanowisk wykonawczych obsadzają kobiety, a w województwach pomorskim i mazowieckim odsetek ten wynosi odpowiednio 19,5 proc. i 19,1 proc.
