Podstawą prac nad wprowadzeniem powiatów metropolitalnych, w wersji przedstawionej na posiedzeniu zespołu ds. ustrojowych Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego ma być projekt ustawy o zmianie ustawy o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa oraz o zmianie niektórych innych ustaw dotyczących samorządu terytorialnego z 2005 roku opracowany w ramach pakietu zmian instytucjonalnych poprawiających warunki organizacyjne działania administracji publicznej, w związku z realizacją Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007-2013. Projekt wymaga dostosowania do obecnie obowiązujących przepisów ustawowych.
Według koncepcji przygotowanej przez Igora Zachariasza z Uczelni Łazarskiego (były pracownik Unii Metropolii Polskich) powiatów metropolitalnych powinno być 12 i powinny być one ograniczone do miast, które są członkami Unii Metropolii Polskich. Powiaty metropolitalne miałyby być jednostkami samorządu regionalnego działającymi na obszarach metropolitalnych pokrywających się z jednostkami statystycznymi NUTS-3.
Do tej części koncepcji uwagi zgłaszali przedstawiciele województw. Zdaniem Zachodniopomorskiego obowiązująca granica NUTS-3 nie byłaby właściwa dla tego województwa, ponieważ znacząco różni się od wyznaczonego w planie zagospodarowania przestrzennego województwa obszaru działania Stowarzyszenia Szczecińskiego Obszaru Metropolitalnego (które będzie realizować m.in. Zintegrowane Inwestycje Terytorialne).
W tym kontekście powinno się zmienić sposób wyznaczania obszaru przyszłego powiatu. Zdaniem przedstawicieli tego województwa trudno się też zgodzić z sugerowaną nazwą funkcji „marszałek powiatu metropolitalnego”. W zamian proponują „starostę powiatu metropolitalnego”.
Województwo lubuskie jest zdania, że koncepcja utworzenia powiatów metropolitalnych winna obejmować wprowadzenie ich nie na 12 obszarach metropolitalnych, lecz w 16.
– Fakt przynależności miast wojewódzkich do Unii Metropolii Polskich – ogólnopolskiej organizacji jednostek samorządu terytorialnego nie tworzy wystarczającej podstawy do kształtowania ustroju państwa. Z uwagi na ideę samorządności należałoby oczekiwać wprowadzenia regulacji dającej zainteresowanym samorządom prawo tworzenia tego typu struktury na zasadzie własnej inicjatywy a nie odgórnie. Można by tego typu regulacje potraktować eksperymentalnie i dopiero potem rozważać utworzenie powiatów metropolitalnych z mocy ustawy. Zasługuje też na podkreślenie, że mimo istniejących już ustawowych podstaw do współdziałania JST funkcjonowanie samorządów w tym zakresie nie potwierdza potrzeby wzbogacania form integracji – czytamy w opinii przesłanej do Komisji Wspólnej.
Bezpośredni wybór marszałka i likwidacja powiatów
W opinii przedstawicieli woj. Lubelskiego propozycje zmian ustrojowych jakie znalazły się w przedstawionej do zaopiniowania Koncepcji w zakresie utworzenia powiatów metropolitalnych wymagają pogłębionej refleksji i rzetelnej analizy oraz debaty. Wątpliwości może budzić chociażby utworzenie powiatów metropolitalnych w oparciu o jednostki statystyczne NUTS 3. Poza tym niezbędna jest wieloaspektowa analiza skutków finansowych i organizacyjnych (szczególnie dla struktur wojewódzkich), które może wywołać wprowadzenie w życie zmian i rozwiązań proponowanych w ramach opisywanej Koncepcji.
Problematyczne jest też oparcie reform samorządowej służącej wprowadzeniu powiatów metropolitalnych na projekcie ustawy z 2005 roku może budzić wątpliwości szczególnie, że jej zapisy będą wymagać gruntownej przebudowy w związku z dynamiczną zmianą podstawowych uwarunkowań w tym zakresie. Fundamentem zmian służących utworzeniu powiatów metropolitalnych powinna być koncentracja na zadaniach nowych JST, by nie doprowadzić do sporów kompetencyjnych w przyszłości.
Z koncepcji wynika, że zadania powiatów metropolitalnych obejmować będą prowadzenie transportu publicznego i ponadlokalnych dróg publicznych, ochrony przyrody i gospodarki odpadami w zakresie zadań stanowiących dziś zadania samorządu województwa, określania sieci szkół ponadgimnazjalnych oraz planowania przestrzennego zorganizowanego w taki sposób, aby ustalenia wprowadzonego nowego planu zagospodarowania przestrzennego obszaru metropolitalnego składały się z ustaleń dokonywanych w zakresie przekazanych powiatowi metropolitalnemu w wyniku reformy kompetencji obejmujących określanie lokalizacji prowadzonej przez powiat metropolitalny infrastruktury publicznej oraz jego obowiązków w zakresie ustalania terenów chronionych na obszarze metropolitalnym.
Rada metropolitalna ma mieć znaczny wpływ na bieżące zarządzanie sprawami powiatu metropolitalnego, a bezpośrednio wybrany marszałek powiatu metropolitalnego ma mieć niezbędne kompetencje w zakresie kontroli działania rady powiatu metropolitalnego.
Istniejące na obszarach metropolitalnych powiaty zostałyby zlikwidowane, a wykonywane przez nie zadania o charakterze społecznym (z zakresu pomocy społecznej, oświaty, kultury, etc.) zostaną przekazane gminom, na terenie których znajdują się placówki służące ich realizacji. Prowadzenie dróg powiatowych przejmą powiaty metropolitalne. Zadania z zakresu administracji władczej (prawa budowlanego, prawa rolnego, prawa wodnego etc.) zostaną przekazane gminom stanowiącym dziś siedziby powiatów, wraz z określeniem obszaru wykonywania tych zadań. Określenia obszaru działania władz miejskich w tych przypadkach dokona minister właściwy do spraw administracji publicznej.
A w sejmie
W sejmie procedowany jest na nowo projekt ustawy o powiecie metropolitalnym, który złożył w Sejmie klub PO pod koniec sierpnia 2013 r., a w lutym 2014 odbyło się jego pierwsze czytanie.
Projekt, nad którym prace wznowił Sejm, przewiduje możliwość tworzenia - poprzez rozporządzenie Rady Ministrów - powiatów metropolitalnych, do zadań których należałoby m.in. przyjmowanie strategii rozwoju, uchwalanie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, organizacja publicznego transportu zbiorowego oraz zarządzanie drogami krajowymi i wojewódzkimi.
Powiaty metropolitalne miałyby też zajmować się sprawami wody, ścieków i odpadów, ochrony środowiska, zaopatrzenia w ciepło, energię i gaz, promocji regionu czy tworzenia jednostek organizacyjnych o znaczeniu metropolitalnym. Powiaty metropolitalne mogłyby tworzyć związki z innymi gminami lub powiatami albo przystępować do związków już istniejących. Dochodami powiatu metropolitalnego stałyby się przede wszystkim: idący za przekazanymi zadaniami udział w podatkach przypadających obecnie powiatom. Projekt PO oceniał m.in. Związek Miast Polskich, który napisał, że powinien on zostać "całkowicie odrzucony z zasadniczych powodów natury ustrojowej i finansowej".
W dniach 10 – 26 czerwca 2015 roku podkomisja sejmowa zajmująca się projektem spotkała się trzykrotnie. Więcej: http://www.sejm.gov.pl/SQL2.nsf/poskomprocall?OpenAgent&7&2107
