Program „Czyste powietrze” ruszył jesienią 2018 roku i ma potrwać do końca roku 2028. Zgodnie z deklaracjami jego budżet ustalono na 103 mld złotych. Jednak rządowy projekt nie spełnia, jak dotąd, oczekiwań. Przez ponad dwa lata złożono 205 tysięcy wniosków i podpisano 167 tys. umów na dopłaty. Tymczasem plan zakładał wymianę 300 tys. pieców rocznie. Z informacji NFOŚiGW wynika, że do końca grudnia 2020 r. wymieniono 56 tys. starych kotłów (licząc w oparciu o wypłaty środków; zdaniem Funduszu rzeczywista liczba wymienionych źródeł ciepła jest wyższa). Na zrealizowane prace wypłacono beneficjentom 1,28 mld zł.
Z początku skomplikowane procedury i niewydolna sieć obsługi powodowały długotrwałe oczekiwanie na rozpatrzenie wniosku. W drugim roku działania programu uproszczono formularz wniosku i warunki uzyskania dotacji. Do działania włączono banki i jednostki samorządu terytorialnego, czego oczekiwała Komisja Europejska – znaczna część pieniędzy na „Czyste powietrze” pochodzi z funduszy unijnych.
Wspólnota: W jaki sposób zmiany wprowadzane ostatnio w „Czystym powietrzu” dotyczą gmin?
Paweł Mirowski: Program „Czyste powietrze” jest realizowany przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej wspólnie z wojewódzkimi funduszami (wfośigw), ale ważnym ogniwem przy jego wdrażaniu są gminy, które są najbliżej mieszkańców. To one znają lokalną społeczność i wiedzą jak motywować właścicieli domów jednorodzinnych ze swojego terenu do skorzystania z dotacji w ramach programu.
Obecnie obowiązkiem ustawowym gmin jest wydawanie zaświadczeń potwierdzających prawo do uzyskania podwyższonego poziomu dofinansowania w programie [dla mniej zamożnych - red.]. Dodatkowo, gminy w ramach współpracy wynikającej z zawartych porozumień, pomagają wypełniać i przyjmują wnioski o dofinansowanie, a także udzielają informacji o „Czystym powietrzu”. Aby wesprzeć samorządy w ich obowiązkach, wprowadziliśmy w 2020 r. możliwość pokrywania kosztów obsługi zadań realizowanych przez gminy ze środków NFOŚiGW.
Na początku lutego tego roku ogłosiliśmy nowy pakiet korzyści dla gmin, obejmujący wsparcie punktów informacyjnych dla mieszkańców, nowe stawki za złożony wniosek (50 zł przy podstawowym poziomie dofinansowania i 150 zł przy podwyższonym) oraz do 16 mln zł w puli konkursu dla gmin, które w danym roku wykażą się największą aktywnością pod względem liczby składanych wniosków.
Gminy chętne do skorzystania z naszego wsparcia powinny do końca lutego 2021 r. zgłosić się do właściwego terytorialnie wfośigw, wyrażając wolę podpisana porozumienia o współpracy przy programie „Czyste powietrze”. Nie ma wzoru pisma, wystarczy krótka, podpisana informacja na ten temat. Gminy, które porozumienia już mają, nie muszą się zgłaszać, bo otrzymają z wfośigw stosowne aneksy.
Czy w gminach zostaną wprowadzone punkty obsługi wniosków o dofinansowanie?
W wielu gminach powstały już takie punkty, ale nie każda jednostka samorządu terytorialnego miała możliwości finansowe, żeby je uruchomić. Rozumiemy to i dlatego w ramach nowych zachęt, oferujemy pomoc w tym zakresie.
Gminy, które mają już porozumienie z wfośigw i je uaktualnią, jak również gminy, które do końca lutego złożą akces do podpisania takiego porozumienia, otrzymają od nas wsparcie na uruchomienie i prowadzenie punktu konsultacyjnego „Czystego powietrza”. Będzie to miejsce, w którym mieszkańcy uzyskają informacje o korzyściach wymiany starych kopciuchów czy termomodernizacji domu oraz możliwości udziału w programie, a tym samym uzyskania bezzwrotnej dotacji. To jednak nie wszystko. Najważniejsza będzie realna pomoc w wypełnieniu wniosku o dofinansowanie, wysłaniu go do wfośigw, a także w rozliczeniu przedsięwzięcia.
Czy samorządy otrzymają wsparcie finansowe na organizację takich punktów?
Podpisywanie aneksów do porozumień i nowych porozumień z gminami przewidujemy do końca maja 2021 r. To będzie podstawa do wypłaty wsparcia na utworzenie i prowadzenie punktu konsultacyjnego „Czystego powietrza” przez rok. Pomoc finansowa wyniesie do 30 tys. zł, ale wypłaty zaplanowaliśmy w kilku transzach: na start 9 tys. zł a potem maksymalnie po 7 tys. zł po potwierdzeniu realizacji oraz rozliczeniu przeprowadzonych działań informacyjno-promocyjnych dla mieszkańców.
Jakie są inne pomysły na podniesienie liczby składanych wniosków i, co za tym idzie, liczby wymienianych pieców?
W maju 2020 r. uruchomiliśmy „nową odsłonę” programu. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom beneficjentów i zmieniającej się sytuacji, wdrożyliśmy usprawnienia. Są to m.in.: uproszczenie formularza wniosku o dofinansowanie oraz możliwość złożenia wniosku elektronicznie. Jeżeli wnioskodawca ma przed sobą niezbędne dane dotyczące budynku i swojej osoby, może wypełnić wniosek o dofinansowanie w 15 minut.
Pod koniec października ub. roku uruchomiliśmy też ścieżkę z podwyższonym poziomem dofinansowania dla mniej zamożnych Polaków.
Na stronie internetowej programu udostępniliśmy dwa kalkulatory – grubości ocieplenia i wysokości dotacji możliwej do otrzymania w ramach programu – które ułatwiają wnioskodawcom podjęcie prawidłowej decyzji co do zakresu planowanego przedsięwzięcia. Nasi wnioskodawcy mają też do dyspozycji listę ZUM, czyli wybór urządzeń i materiałów, spełniających wymagania techniczne określone w programie. W przyszłości lista-zum.ios.edu.pl posłuży też do potwierdzania osiągnięcia efektu ekologicznego inwestycji.
Trwa również nabór dla banków zainteresowanych przystąpieniem do realizacji programu, co – prognozujemy – będzie miało znaczący wpływ na rozwój i przyspieszenie wdrażania „Czystego powietrza”. Banki będą dodatkowym kanałem dystrybucji programu, a oferowane [przez nie] kredyty pomogą w finansowaniu realizowanych przedsięwzięć.
