Rok 2024 okazał się rekordowy pod względem faktycznych transferów środków i tempa realizacji inwestycji – dotacje z programu stanowiły niemal 30% wartości wszystkich wydatków inwestycyjnych JST. W pierwszym półroczu 2025 r. samorządy wydały na inwestycje finansowane programem niemal 8,1 mld zł. Choć ze względu na nierównomierny rozkład przepływów to nieco mniej niż w analogicznym okresie 2024 r., tempo realizacji pozostaje wysokie. Wsparcie trafia przede wszystkim do mniejszych i często uboższych gmin, co widać w geograficznym rozkładzie środków.
Kluczowe wielkości i struktura wsparcia:
Łączna kwota programu: 99 mld zł przeznaczonych na realizację Programu Inwestycji Strategicznych.
Udział w inwestycjach samorządowych: wzrost znaczenia dotacji programu w ogólnej wartości wydatków inwestycyjnych JST:
– 2022 r.: 6%,
– 2024 r.: niemal 30%.Struktura sektorowa w 2024 r. (najważniejsze działy):
– transport (drogi): nieco mniej niż połowa (ok. 50%) środków,
– gospodarka komunalna: ok. 20%,
– oświata: ponad 10%.
Brak monitorowania efektów rzeczowych
Pomimo skali finansowania (99 mld zł), Bank Gospodarstwa Krajowego nie gromadzi informacji o skumulowanych efektach rzeczowych (np. o liczbie kilometrów wyremontowanych dróg). Wynika to z faktu, że uchwała Rady Ministrów i regulaminy naboru nie nakładały na beneficjentów obowiązku raportowania takich rezultatów. Brak systematycznego monitoringu wyników w ujęciu makro jest zaskakujący i rodzi pytania o efektywność programu.
Wnioski i perspektywy
W dłuższej perspektywie utrzymanie nowo wybudowanej infrastruktury będzie poważnym wyzwaniem dla samorządów o trudnej sytuacji budżetowej. Dlatego wzmocnienie i ustabilizowanie bieżących dochodów JST (w formie dochodów własnych lub usprawnionego systemu wyrównawczego) może być długofalowo ważniejsze niż kierowanie kolejnych środków na inwestycje. Jednocześnie – dla wspierania policentrycznego rozwoju kraju – utrzymanie programów dotacyjnych, zwłaszcza dla najsłabszych samorządów, pozostaje uzasadnione, pod warunkiem radykalnych zmian w ich konstrukcji, zapewniających większą przejrzystość oraz neutralność alokacyjną.
