Warto przypomnieć, że od 2014 r. obowiązuje przepis nakazujący, aby kobiety stanowiły minimum 35 proc. kandydatów do rad. Wymóg ten odnosi się wyłącznie do wyborów proporcjonalnych, zatem dotyczy głosowania nad składem sejmików wojewódzkich, rad powiatów i miast na prawach powiatu, a w wyborach przeprowadzonych w 2018 i 2024 r. także gmin liczących ponad 20 tysięcy mieszkańców. Wydaje się, że wpływ tego przepisu na wzrost udziału kobiet we władzach samorządowych jest ograniczony. Udział pań faktycznie systematycznie rośnie, ale dotyczy to tak organów, gdzie kwoty płci obowiązują, jak i tych, gdzie takiego przepisu nie ma. Ważniejsze wydają się zmiany o charakterze kulturowym, których tempo jest jednak stosunkowo słabe.
Uwagę szczególnie zwraca dynamika wzrostu liczby kobiet w organach JST w gminach wiejskich. W latach 90. XX wieku i w pierwszej dekadzie obecnego stulecia ich odsetek był tu niższy niż w miastach, ale potem sytuacja się zmieniła. Obecnie radne stanowią prawie 35 proc. składu rad w gminach wiejskich i nieco ponad 32 proc. w gminach miejskich i miejsko-wiejskich. Pośrednio wskazuje to na tempo zmian kulturowych, norm odnoszących się do roli kobiety na wsi.
Nasze zestawienia rankingowe biorą pod uwagę zarówno skład rad JST, jak i władz wykonawczych. Na jego potrzeby stworzyliśmy tzw. wskaźnik feminizacji. Ponieważ systemy wyborcze są różne, trzeba było zastosować odmienne algorytmy tego wskaźnika.
1. W przypadku gmin (a także miast na prawach powiatu) bierzemy pod uwagę płeć wójta/burmistrza/prezydenta miasta (waga: 40 proc.), płeć przewodniczącego rady (waga: 20 proc.) oraz udział kobiet w radzie gminy (waga: 40 proc.). Przykładowo, jeśli rada składałaby się wyłącznie z mężczyzn, ale wójt był kobietą, to wskaźnik feminizacji dla tej gminy wyniósłby 40 proc. Natomiast w przypadku, kiedy wójt i przewodniczący rady są kobietami, zaś kobiety stanowią połowę składu rady, wskaźnik wynosiłby 80 proc. Zestawienie sporządziliśmy oddzielnie dla gmin wiejskich oraz miejskich (traktowanych łącznie z miejsko-wiejskimi) oraz dla miast na prawach powiatu.
2. W przypadku powiatów algorytm bierze pod uwagę dwie zmienne: płeć starosty – waga 50 proc., udział kobiet wśród radnych – waga 50 proc.
3. W województwach bierzemy pod uwagę aż cztery zmienne: płeć marszałka (30 proc.), odsetek kobiet wśród pozostałych członków zarządu (waga: 20 proc.), płeć przewodniczącego sejmiku (waga: 10 proc.), odsetek kobiet wśród radnych sejmiku (waga: 40 proc.).
Posłużyliśmy się danymi odnoszącymi się do okresu bezpośrednio po wyborach w kwietniu 2024 r. Jeśli potem zmienił się np. przewodniczący rady albo wójt, nasze dane nie uwzględniają tego faktu.
Szczególnie wysokim wskaźnikiem feminizacji odznaczają się gminy Brody (woj. lubuskie) oraz Łąck (woj. mazowieckie). W obu kobietami są wójt/ burmistrz, przewodnicząca rady oraz 80 proc. składu rady gminy, a obliczony według naszego algorytmu wskaźnik feminizacji wynosi 92 proc. Swoistym fenomenem są miasta na prawach powiatu w woj. pomorskim – we wszystkich czterech prezydentami są kobiety.
W tabelach uszeregowaliśmy wszystkie samorządy. Pełne wyniki rankingu dostępne są dla prenumeratorów „Wspólnoty”, zarówno w wydaniu papierowym, jak i elektronicznym.
