Wojewódzki Sąd Administracyjny w Kielcach rozpatrywał sprawę zaskarżonej przez wojewodę uchwały rady gminy, której przedmiotem było uchwalenie statutów poszczególnych sołectw. Uchwałę podjęto na podstawie art. 35 ustawy o samorządzie gminnym (dalej: usg), zgodnie z którym organizację i zakres działania jednostki pomocniczej określa rada gminy odrębnym statutem, po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami. Statut musi przede wszystkim regulować nazwę i obszar jednostki pomocniczej, zasady i tryb wyborów jej organów, organizację i zadania tych organów, a także zakres i formę kontroli oraz nadzoru organów gminy nad działalnością danej jednostki (art. 35 ust. 3 usg).
Zaskarżona uchwała wprowadziła w statutach ograniczenia dotyczące ważności wyborów sołtysa i rady sołeckiej poprzez wymóg obecności co najmniej 1/5 uprawnionych mieszkańców sołectwa w momencie głosowania. Ponadto, jeśli w wyznaczonym terminie nie osiągnięto takiej frekwencji, przewidziano możliwość przeprowadzenia wyborów w nowym terminie, w ciągu 15 minut od ogłoszenia braku kworum – już bez względu na liczbę obecnych osób. Konsekwencją tych postanowień było umożliwienie wprowadzenia obowiązku podpisania listy obecności przez uczestników biorących udział w głosowaniu.
Sąd wskazał, że zgodnie z art. 35 ust. 1 usg rada gminy otrzymuje delegację do uchwalenia statutu jednostki pomocniczej. Musi jednak ściśle trzymać się granic wyznaczonych przez przepisy ustawy zasadniczej (art. 87 ust. 2 i art. 94 Konstytucji RP) oraz przepisy ustawy o samorządzie gminnym. Oznacza to, że prawo miejscowe – w tym statut sołectwa – nie może ingerować w materię uregulowaną ustawą ani wprowadzać rozwiązań sprzecznych ze standardem wynikającym z przepisów wyższego rzędu.
W myśl art. 36 ust. 2 usg wybory sołtysa i rady sołeckiej odbywają się w głosowaniu tajnym, bezpośrednim, spośród nieograniczonej liczby kandydatów, przy czym uprawnienie do głosowania przysługuje stałym mieszkańcom sołectwa. Przepis ten nie ustanawia wymogu kworum, od którego uzależniona byłaby ważność wyborów. Orzecznictwo sądów administracyjnych – zarówno wojewódzkich sądów administracyjnych, jak i NSA – wielokrotnie potwierdzało, że ustawowe zasady wyboru sołtysa i rady sołeckiej mają charakter kompletny i nie można ich modyfikować w statucie. Wprowadzanie dodatkowych warunków, zwłaszcza związanych z frekwencją, uznano za niedopuszczalne.
Kolejny kwestionowany przez wojewodę zapis uchwały dotyczył wiążącej interpretacji postanowień statutu przez wójta w przypadkach spornych (§ 32 statutów). Zgodnie z orzecznictwem sądów administracyjnych, formy kontroli i nadzoru organów gminy nad sołectwami (art. 35 ust. 3 pkt 5 usg) nie mogą być utożsamiane z prawem do arbitralnej wykładni norm statutu, który jest aktem prawa miejscowego o charakterze generalno-abstrakcyjnym. Tak daleko idąca kompetencja nie wynika z żadnej ustawowej delegacji, a tym bardziej nie może zostać wywiedziona z punktu 5 ust. 3 art. 35 usg. Innymi słowy, wójt nie może „wiążąco” interpretować przepisów statutowych, gdyż groziłoby to nieuprawnionym rozszerzeniem jego kompetencji kosztem organu stanowiącego oraz samych mieszkańców.
Sąd stwierdził ostatecznie istotne naruszenie prawa przez radę gminy.
Wyrok WSA w Kielcach z 19 marca 2025 r., sygn. akt II SA/Ke 62/25
