Wojewoda podlaski wniósł do WSA skargę na uchwałę rady miejskiej w sprawie konsultacji społecznych w formie budżetu obywatelskiego oraz wymagań, jakie powinien spełniać projekt takiego budżetu. Zarzucił istotne naruszenie przepisów ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, m.in. stwierdził, że materialnoprawną podstawę podjęcia spornej uchwały stanowią przepisy art. 5a ust. 2 i 7 usg określające zasady i tryb przeprowadzania konsultacji z mieszkańcami gminy. Nawiązując do tych regulacji organ stwierdził, że gmina, której uchwała dotyczyła. jest miejsko-wiejska, tymczasem z treści uchwały wynikało, że w procedurze budżetu obywatelskiego będą brali udział wyłącznie mieszkańcy miasta – ci z sołectw należących do części wiejskiej gminy zostali wykluczeni. Taka regulacja jest sprzeczna z powołanymi przepisami ustawy, w tym z art. 5a usg, który wskazuje wprost, że budżetem obywatelskim należy objąć teren całej gminy, bowiem adresatami procedury budżetu obywatelskiego są wszyscy mieszkańcy.
WSA przyznał rację wojewodzie i stwierdził nieważność uchwały. Wyjaśnił, że zgodnie z treścią art. 5a. ust. 1 usg w wypadkach przewidzianych ustawą oraz w innych sprawach ważnych dla gminy mogą być przeprowadzane na terytorium gminy konsultacje z mieszkańcami. Według ust. 2 zasady i tryb przeprowadzania konsultacji określa uchwała rady gminy, z zastrzeżeniem ust. 7, który stanowi, że rada gminy określa w drodze uchwały wymagania, jakie powinien spełniać projekt budżetu obywatelskiego, w szczególności:
- wymogi formalne, jakim powinny odpowiadać zgłaszane projekty z uwzględnieniem – o ile jest to możliwe – uniwersalnego projektowania, o którym mowa w art. 2 pkt 4 ustawy z 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (DzU poz. 1696);
- wymaganą liczbę podpisów mieszkańców popierających projekt, przy czym nie może być ona większa niż 0,1 proc. mieszkańców terenu objętego pulą budżetu obywatelskiego, w którym zgłaszany jest projekt;
- zasady oceny zgłoszonych projektów co do ich zgodności z prawem, wykonalności technicznej, spełniania wymogów formalnych oraz tryb odwołania od decyzji o niedopuszczeniu projektu do głosowania;
- zasady przeprowadzania głosowania, ustalania wyników i podawania ich do publicznej wiadomości, biorąc pod uwagę, że zasady przeprowadzania głosowania muszą zapewniać równość i bezpośredniość głosowania.
W art. 5a ust. 6 usg przewidziano z kolei, że środki wydatkowane w ramach budżetu obywatelskiego mogą być dzielone na pule obejmujące całość gminy i jej części lub kategorie kwotowe projektów dotyczące całości obszaru gminy lub jej części.
Budżet obywatelski jest szczególną formą konsultacji społecznych, w ramach którego mieszkańcy w bezpośrednim głosowaniu decydują corocznie o części wydatków budżetu gminy. Zadania wybrane w ramach budżetu obywatelskiego zostają uwzględnione w uchwale budżetowej gminy, a rada gminy w toku prac nad projektem uchwały budżetowej nie może usuwać lub zmieniać w stopniu istotnym zadań wybranych w ramach tego budżetu (ust. 3 i 4 usg).
Z tych przepisów wynika zatem, że art. 5a ust. 2 usg stanowi upoważnienie dla rady gminy do określenia w drodze uchwały jedynie zasad i trybu przeprowadzania konsultacji z mieszkańcami, zaś wszelkie postanowienia wykraczające poza te kwestie należy uznać za podjęte z przekroczeniem upoważnienia ustawowego, a w konsekwencji z istotnym naruszeniem prawa.
W ocenie sądu organ nadzoru ma rację stwierdzając, że regulacja nieuwzględniająca mieszkańców sołectw w procedurze konsultacji jest sprzeczna z ustawą, w tym z art. 5a usg, który wskazuje wprost, że budżetem obywatelskim należy objąć teren całej gminy, bowiem adresatami procedury budżetu obywatelskiego są wszyscy mieszkańcy gminy. Skutkuje to tym, że jeżeli rada gminy decyduje się wprowadzić budżet obywatelski, to musi on dotyczyć całego obszaru gminy i wszystkich jej mieszkańców. W konsekwencji uchwała, która ogranicza możliwość udziału części z nich, w sposób istotny narusza przepisy prawa.
Wyrok WSA w Białymstoku z 22 sierpnia 2024 r. sygn. akt II SA/Bk 303/24
