Pracownica w trakcie zwolnienia lekarskiego zatwierdziła w systemie komputerowym liczbę pracowników objętych ubezpieczeniem grupowym. ZUS uznał, że w ten sposób wykonywała pracę i odmówił jej wypłacenia zasiłku chorobowego. Sprawa trafiła do sądu, który ostatecznie przyznał rację pracownicy.
Przypomnijmy, że stosownie do art. 17 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres. Z przepisu tego wynikają dwie niezależne przesłanki utraty prawa do zasiłku:
1) wykonywanie pracy zarobkowej w okresie niezdolności do pracy;
2) wykorzystanie zwolnienia w sposób niezgodny z jego celem.
Opisywana sprawa dotyczy pierwszej sytuacji.
„Pracą w rozumieniu (powyższego – red.) przepisu (…) jest praca w potocznym tego słowa znaczeniu, w tym wykonywanie różnych czynności na podstawie różnych stosunków prawnych – stosunku pracy, stosunków o charakterze cywilnoprawnym, a także prowadzenie własnej działalności gospodarczej, samozatrudnienie. (...) Za «pracę zarobkową» nie uznaje się jedynie sporadycznej, wymuszonej okolicznościami, aktywności zawodowej” (postanowienie Sądu Najwyższego z 25 stycznia 2016 r., sygn. akt III UK 82/15).
Wykładając pojęcie „wykonywanie pracy zarobkowej”, mające zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia, czy wskazane w decyzji organu czynności stanowiły taką pracę, należy wskazać, że uprzednio orzecznictwo Sądu Najwyższego przyjmowało wąską wykładnię przesłanki utraty prawa do zasiłku chorobowego, uznając zasadniczo, że wszelka aktywność zarobkowa (każda aktywność zmierzająca do osiągnięcia zarobku), w okresie pobierania zasiłku powoduje taki skutek (np. wyrok Sądu Najwyższego z 5 kwietnia 2005 r., I UK 370/04).
W najnowszej linii orzeczniczej Sądu Najwyższego podkreśla się, że „ustawowe sformułowanie «wykonywanie pracy zarobkowej» nie jest jednoznaczne. Na tle konkretnej sprawy może chodzić nie tyle o samo posłużenie się przez ustawodawcę tak wyrażoną przesłanką, co uwzględnienie – przy dokonywaniu oceny jej spełnienia – celu, w jakim ubezpieczony wykonuje pracę przynoszącą zarobek. Jeżeli celem tym nie jest zapewnienie sobie równoległego do zasiłku chorobowego źródła utrzymania (…), to trudno niekiedy takiemu dodatkowemu zajęciu, podejmowanemu w czasie zwolnienia lekarskiego, przypisać charakter «wykonywania pracy zarobkowej», które może pozbawiać prawa do zasiłku chorobowego. (…) Ustawodawca jednoznacznie uzależnił przyznanie prawa do zasiłku chorobowego zarówno od niezdolności do pracy, jak i od braku posiadania przez ubezpieczonego innych możliwości zarobkowania (np. prawa do wynagrodzenia, ustalonego prawa do emerytury lub renty, uzyskiwania przychodów z prowadzenia działalności gospodarczej). Zasiłek chorobowy nie jest świadczeniem dodatkowym, ale zastępuje utracone wynagrodzenie, stając się czasowo jedynym źródłem utrzymania ubezpieczonego. (…) Uzyskiwanie dochodów z innego zajęcia zarobkowego, które nie gwarantują nawet minimum życiowego (np. dochodów rzędu 100–200 zł miesięcznie), nie stanowi (nie może stanowić w obecnych warunkach gospodarczych i społecznych) alternatywy dla zasiłku chorobowego w tym znaczeniu, że nie stanowi zastępczego źródła dochodu utraconego przez osobę niezdolną do pracy z powodu choroby, pozwalającego na wypełnienie luki po wynagrodzeniu, którego nie otrzymuje ona z tytułu pracy zarobkowej (por. wyrok Sądu Najwyższego z 19 lutego 2021 r., I USKP 12/21). Poddawany wykładni art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej nie wprowadza jakichkolwiek kryteriów jego zastosowania odnoszących się do poziomu uzyskiwanych przychodów (dochodów) ubezpieczonego, pobierającego zasiłek chorobowy z tytułu niezdolności do pracy, które mogłyby wyłączać jego zastosowanie. Odmowa zastosowania tego przepisu pozostawiona jest zatem ocenie sądów rozpoznających konkretne sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych. Decydujące znaczenie ma bowiem kontekst sytuacyjny” (wyrok Sądu Najwyższego z 28 kwietnia 2022 r., II USKP 163/21).
Warto wskazać, że zmianę linii orzeczniczej jako istotną określił były prezes Izby Pracy SN Piotr Prusinowski wskazując, że „przez lata Sąd Najwyższy był bardzo radykalny, jeśli idzie o wykładnię tego przepisu. Czasami nawet drobne czynności, które ktoś nieopatrznie wykonał w trakcie zasiłku, skutkowały utratą zasiłku za cały okres jego pobierania. Sąd Najwyższy zliberalizował swoje podejście. Nasze orzecznictwo pozwoliło badać relację między tym, co się traci, a tym co się zyskało na skutek podjęcia działalności zarobkowej. Również każe spojrzeć na problem pod kątem zamiaru ubezpieczonego. To jest istotne podejście, ważne dla każdego obywatela. Dotyczy na przykład osoby, która zyskała 100 zł będąc na zasiłku, z tytułu obsługi grupowego ubezpieczenia pracowników, a może stracić zasiłek za długotrwały okres” (źródło: www.prawo.pl).
Z poczynionych przez sąd ustaleń wynikało, że dokonane czynności miały charakter incydentalny, krótkotrwały (kilkuminutowy), nieskomplikowany i wymuszony okolicznościami. Zatwierdzenie listy pracowników w systemie było niezbędne dla kontynuacji ubezpieczenia pracowników. W przekonaniu sądu wykonana „praca” polegająca na zalogowaniu się do systemu i kliknięciu jednego przycisku nie miała żadnego wpływu na przebieg zwolnienia lekarskiego oraz na realizację celu zwolnienia, jakim jest poprawa zdrowia. Sporne czynności techniczne nie wymagały jakiegokolwiek wysiłku fizycznego czy intelektualnego. Nie była to w żadnym wypadku praca zarobkowa, o jakiej mówi art. 17 ustawy zasiłkowej.
