Zgodnie z art. 229 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (DzU 2019 r., poz.1040, t.j. z dnia 5 czerwca 2019 r. ze zm.; dalej k.p.) pracodawca ma obowiązek kierowania pracowników na badania okresowe, kontrolne i wstępne do pracy. To ważne, tym bardziej, że nie można dopuścić do pracy osoby bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do jej wykonywania na określonym stanowisku, w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie (art. 229 § 4 k.p.). Nieprzestrzeganie tego obowiązku stanowi naruszenie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
W związku z zagrożeniem epidemicznym niektóre placówki medycyny pracy zawieszają działalność. Ustawodawca przygotowując regulacje dotyczące działań związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, nie przewidział – na dzień pisania artykułu – rozwiązań dotyczących obowiązku przeprowadzania badań profilaktycznych z zakresu medycyny pracy, w tym w szczególności nie zawiesił obowiązku stosowania art. 229 k.p., a w związku z tymco do zasady pracodawcy wciąż mają obowiązek kierowania pracowników na badania profilaktyczne.
Rekomendacja GIS
Należy jednak podkreślić, że zgodnie z informacjami zawartymi stanowisku Głównego Inspektora Pracy (dalej: GIS) z 16 marca 2020 r. w zakresie obowiązku terminowego kierowania pracowników na profilaktyczne badania lekarskie oraz obowiązku terminowego przeprowadzania szkoleń w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, biorąc pod uwagę szczególną sytuację związaną z COVID-19 rekomendowane jest zawieszenie obowiązku przeprowadzenia okresowych badań lekarskich pracowników do czasu odwołania zagrożenia epidemiologicznego ze strony wirusa SARS-CoV-2. Jednocześnie GIS rekomenduje zachowanie obowiązku wystawienia skierowania na okresowe badania lekarskie w terminach wynikających z orzeczeń lekarskich określających brak przeciwwskazań do pracy, otrzymanych przez pracowników podczas poprzednich badań profilaktycznych. Zdaniem GIS terminowo wystawione skierowanie będzie w takim przypadku potwierdzeniem gotowości pracodawcy do wypełnienia obowiązku określonego w art. 229 k.p. Pracownicy powinni dodatkowo zostać zobowiązani do niezwłocznego udania się do jednostki medycyny pracy, z która przedsiębiorstwo ma podpisaną umowę o świadczenie usług w zakresie profilaktycznej opieki lekarskiej nad pracownikami, po odwołaniu zagrożenia epidemiologicznego. W piśmie GIS nie zawarto jednak żadnych wskazówek dotyczących badań kontrolnych.
Podkreślenia wymaga również, że jak wynika ze stanowiska GIS obowiązek niedopuszczenia do pracy pracowników bez orzeczenia lekarskiego, określającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku pracy, otrzymywanego przez pracownika podczas wstępnych profilaktycznych badań lekarskich został utrzymany.
Stanowisko GIS jest co prawda niewiążące i ma na celu wyłącznie zasugerowanie ustawodawcy, jakie działania powinny być podjęte, jednak biorąc pod uwagę trudną sytuację w jakiej znajdują się pracodawcy wywołaną zagrożeniem epidemiologicznym, możliwe wydaje się wzięcie go pod uwagę.
Co na to ustawodawca?
W związku z istotnością problemu dopuszczenia pracownika bez wymaganych badań lekarskich przygotowany został projekt z 21 marca 2020 r. ustawy o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw. W art. 1 pkt 8 w/w projektu ustawy zaproponowano zawieszenie art. 229 § 2 i § 4 -5 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy. Powyższe spowodowałoby zawieszenie obowiązku wykonywania badań okresowych w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii od dnia ogłoszenia tego stanu. Po odwołaniu tych stanów pracodawca i pracownik mają maksymalnie 60 dni na wypełnienie w/w obowiązku, ale należy pamiętać, że ich wykonywanie powinni podjąć niezwłocznie.
Zgodnie z zaproponowanymi zmianami nie ma możliwości zawieszenia obowiązku wykonania badań wstępnych i kontrolnych. W powyższych przypadkach, kiedy uprawniony lekarz nie może wydać orzeczenia o braku przeciwwskazań do pracy, takie orzeczenie może wydać również inny lekarz. Orzeczenie lekarskie wydane przez innego lekarza traci moc po upływie 30 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego, w przypadku gdy nie zostanie ogłoszony stan epidemii, albo od dnia odwołania stanu epidemii. (art. 1 pkt 8 w/w ustawy). Należy jednak pamiętać, że jest to wyłącznie projekt ustawy, a w związku z tym nie ma mocy obowiązującej i może stanowić wyłącznie wskazówkę postępowania.
W konsekwencji należy przychylić się do rozwiązania dającego możliwość dopuszczenia do pracy pracownika nieposiadającego aktualnych badań okresowych przy jednoczesnym wystawieniu przez pracodawcę w terminie skierowania na te badania ze zobowiązaniem niezwłocznego ich wykonania w przypadku zaistnienia takiej możliwości.
Badania kontrolne
W odniesieniu do badań kontrolnych przeprowadzanych po powrocie do pracy pracownika, który był niezdolny do pracy z powodu choroby przez dłużej niż niż 30 dni GIS nie wypowiedział się. Możliwe wydaje się uznanie, że skoro pracownik przed wystawieniem zwolnienia lekarskiego z uwagi na niezdolność do pracy spowodowaną chorobą, był do tej pracy dopuszczony, a lekarz prowadzący decyduje o nieprzedłużaniu zwolnienia lekarskiego, przyczyna niezdolności odpadła. Biorąc pod uwagę stanowisko zawarte w przytaczanym projekcie z 21 marca 2020 r. zmiany specustawy COVID-19, prawidłowe byłoby uzyskanie od lekarza prowadzącego zaświadczenia o braku przeciwwskazań do wykonywanej przed zwolnieniem pracy. Powyższe wydaje się tym bardziej racjonalne, że o długości okresu niezdolności do pracy w przypadku takiego pracownika pośrednio zdecydował lekarz wystawiający zwolnienie lekarskie na czas niezdolności do pracy. Z drugiej jednak strony podkreślenia wymaga, ze charakter badań kontrolnych jest w pewnym sensie podobny do badań wstępnych do pracy z uwagi na brak wiedzy na temat zdolności do pracy zarówno pracownika powracającego do pracy po zwolnieniu jak i pracownika przyjmowanego do pracy. W związku z tym należy uwypuklić, że istnieje uzasadnione ryzyko ustalenia w razie sporu przez sąd pracy lub przez Państwową Inspekcję Pracy, że lekarz prowadzący wystawiający zwolnienie lekarskie nie ma uprawnień do decydowania o zdolności pracownika do wykonywania pracy, a w związku z tym taki pracownik, musi posiadać posiadać aktualne orzeczenie lekarskie wystawione w oparciu o badania przeprowadzone przez uprawnionego lekarza medycyny pracy, po powrocie ze zwolnienia lekarskiego.
Badania wstępne
Ostatnią grupą badań związanych z medycyną pracy są badania wstępne do pracy. Biorąc pod uwagę stanowisko GIS oraz fakt, że nowo przyjmowani do pracy pracownicy nie posiadali w ogóle orzeczenia o zdolności do pracy, którą mają wykonywać, bez względu na przygotowywany projekt nowelizacji z 21 marca 2020 r. do czasu wprowadzenia zmian z ostrożności, prawidłowe wydaje się być utrzymanie obowiązku przedłożenia przez pracownika aktualnego zaświadczenia o zdolności do wykonywanej pracy uzyskanego w wyniku skierowania na wstępne badania do pracy.
Skorzystanie z innej placówki
Na marginesie podkreślenia wymaga, że nie wszystkie placówki medycyny pracy zawieszają swoją działalność. W związku z powyższym, biorąc pod uwagę brak możliwości uzyskania świadczeń z zakresu medycyny pracy w placówce, z którą pracodawca ma podpisaną umowę należy w pierwszej kolejności, w miarę możliwości skontaktować się z tą placówką, czy obowiązki z zakresu medycyny pracy nie zostały przez nią zlecone innej jednostce. Dopuszczalność takiego działania jest uregulowana w § 12 pkt 7 ustawy z 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (DzU 2019 r., poz.1175 t.j. z 25 czerwca 2019 r. ze zm.,; dalej u.s.m.p.) Zgodnie z § 14 ust. 1 u.s.m.p. podstawowa jednostka służby medycyny pracy może zlecić, na podstawie umowy, wykonywanie niektórych świadczeń, w szczególności badań diagnostycznych i specjalistycznych konsultacji lekarskich, podmiotom wykonującym działalność leczniczą uprawnionym do wykonywania tych świadczeń. Biorąc pod uwagę podkreślaną już wielokrotnie szczególną sytuację, z jaką aktualnie mamy do czynienia, możliwe wydaje się być zawarcie pomiędzy podstawową jednostką służby medycyny pracy, a inną uprawnioną jednostką umowy o wykonywanie niezbędnych świadczeń z zakresu medycyny pracy, jakimi niewątpliwie jest przeprowadzanie badań wstępnych, kontrolnych i okresowych. Ewentualnie możliwe jest też zawarcie krótkookresowej umowy na przeprowadzanie świadczeń z zakresu medycyny pracy z inną placówką.
Dodatkowo, przy braku możliwości zastosowania powyższego rozwiązania prawidłowe wydaje się również skierowanie przez pracodawcę pracownika do innej działającej jednostki medycyny pracy, z którą nie ma on podpisanej umowy w celu ustalenia zdolności do pracy pracownika przed dopuszczeniem do niej. Takie działania pracodawca, na którym w dalszym ciągu ciąży obowiązek przeprowadzania badań profilaktycznych powinien podjąć w pierwszej kolejności, jako zmierzające do zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.
Dopiero w braku możliwości przeprowadzanie badań kontrolnych, okresowych czy wstępnych w ogóle warto rozważyć rozwiązania zawarte w stanowisku GIS i przytaczanym projekcie z dnia 21 marca 2020 r. zmiany specustawy COVID-19.
Należy jednak pamiętać, że w razie sporu to pracodawca ponosi ryzyko dopuszczenia do pracy pracownika bez aktualnych badań profilaktycznych, a dopuszczenie do pracy pracownika bez aktualnych badań profilaktycznych jest wykroczeniem. Dopiero rozwiązania wdrożone przez ustawodawcę związane z ewentualnym zawieszeniem obowiązku konieczności przeprowadzania badań będą wiążące i usuną ryzyko związane z ewentualnymi sporami sądowymi lub kontrolami Państwowej Inspekcji Pracy.
*radca prawny z Kancelarii Prawnej Filipek & Kamiński sp.k.
