Współorganizatorami wydarzenia byli: stowarzyszenie „TAK! Samorządy dla Polski” oraz Związek Gmin Wiejskich RP. Patronat honorowy nad obradami objęli: Marszałek Senatu Rzeczypospolitej Polskiej Profesor Tomasz Grodzki oraz Jego Magnificencja Rektor Uniwersytetu w Białymstoku Profesor Robert W. Ciborowski.
Patronat medialny nad konferencją sprawowali: Pismo Samorządu Terytorialnego „Wspólnota”, „Rzeczpospolita" oraz „Rzeczpospolita- Życie Regionów”
Otwarcia konferencji dokonali: prezydent Białegostoku dr hab. Tadeusz Truskolaski, prof. UwB – przewodniczący komitetu organizacyjnego konferencji, kierownik Zakładu Rozwoju Lokalnego i Gospodarki Przestrzennej wraz z Jego Magnificencją Rektorem Uniwersytetu w Białymstoku prof. dr. hab. Robertem Ciborowskim oraz prof. dr hab. Marzanną Poniatowicz – Dziekanem Wydziału Ekonomii i Finansów. Wszyscy przemawiający podkreślali potrzebę harmonijnego rozwoju obszarów wiejskich w kontekście rozwoju gospodarki zarówno Polski, jak i Unii Europejskiej. Prof. Marzanna Poniatowicz wyraziła zadowolenie, że konferencja odbywa się właśnie na Uniwersytecie w Białymstoku. Prof. Tadeusz Truskolaski przypomniał:
– Termin „obszary wiejskie” ma szerszy wymiar, niż tylko rolniczy. Przedmiotem obrad jest nie tyle rozwój obszarów wiejskich, co obszarów położonych między miastami.
Konferencja została podzielona na dwie sesje plenarne. W pierwszej głos zabierali teoretycy, naukowcy badający problematykę samorządności terytorialnej, gospodarki obszarów wiejskich i możliwości jej finansowania. Druga część została poświęcona praktykom samorządowym – dyskutowali burmistrzowie i wójtowie.
Obrady otworzył prof. dr hab. Jerzy Wilkin referatem Koncepcja sprawiedliwości terytorialnej i możliwość jej wykorzystania w polityce rozwoju obszarów wiejskich, w którym przede wszystkim zdefiniował pojęcie sprawiedliwości, łącząc je wyraźnie z takimi pojęciami etycznymi i filozoficznymi jak Dobro, Piękno i Prawda. Bez sprawiedliwości niemożliwe jest dobre funkcjonowanie państwa; bez ram społecznych nie ma sprawiedliwości. Sprawiedliwość – jego zdaniem – sprzyja efektywności. W dalszej części wypowiedzi zdefiniował również termin sprawiedliwości terytorialnej:
– Ważnym czynnikiem sprawiedliwości jest położenie na określonym terytorium. To, gdzie się mieszka, ma znaczenie; ma znaczenie to, gdzie ludzie żyją. (…) Ludzie mają prawo mieszkać i realizować się tam, gdzie chcą, nawet jeśli są to obszary schyłkowe pod względem rozwoju.
Z tej przyczyny wielkie znaczenie dla Polski ma rozwój obszarów wiejskich. Prof. Wilkin zaproponował hasło, które później prof. Truskolaski, moderator sesji, nazwał mottem konferencji: „Przyłączyć wieś do Polski”. Powołując się na kontekst polityczny (fundusze unijne, określone przez niego jako „błogosławieństwo”, zmniejszanie roli samorządów przez obecną władzę czy podział „z klucza politycznego” środków Funduszu Rozwoju Inwestycji Lokalnych), mówił dalej: „Jestem wielkim zwolennikiem tego, żeby w rozwoju obszarów wiejskich dać więcej pieniędzy samorządom, bo to one będą wiedziały, jak je wydać, to one są najbliżej ludzi”.
Z tą tezą zgodziła się dr hab. Renata Przygodzka, prof. UwB, która w swoim wystąpieniu Źródła finansowania rozwoju gmin wiejskich wskazała też na różne możliwości finansowania obszarów wiejskich, w tym pochodzące ze źródeł UE. Zaznaczyła, że podatek rolny nie pełni funkcji stymulującej, dlatego tak wielkie znaczenie dla rozwoju gmin wiejskich muszą mieć subwencje pochodzące z innych źródeł, na przykład udział w PIT i CIT.
Z kolei dr hab. inż. Renata Marks-Bielska, prof. UWM opowiedziała o Roli władz lokalnych w kreowaniu warunków do rozwoju przedsiębiorczości na przykładzie gmin wiejskich w Polsce na podstawie badań wykonanych podczas realizacji grantu naukowego. Podkreśliła, że włodarzom gmin, również wiejskich, bardzo zależy na rozwoju przedsiębiorczości lokalnej, która stanowi ważne źródło dochodów gmin. Decydującą rolę mogą odegrać dobre kontakty na linii samorząd-przedsiębiorcy oraz właściwie skonstruowane prawo lokalne.
W dyskusji wziął udział prof. dr hab. Wojciech Misiąg, który zwrócił uwagę, że tak naprawdę nie można mówić o podziałach na linii gmina miejska/wiejska, ale raczej między obszarami rolniczymi i nierolniczymi. Aż 93% powierzchni Polski to obszary wiejskie. Często gminy wiejskie, nierozwijające się rolniczo, są bogatsze i rozwijają się dynamiczniej, niż obszary miejskie. Jego zdaniem metaforę prof. Wilkina „Przyłączenie wsi do Polski” można dziś odczytać jako apel o stworzenie możliwości rozwoju dla obszarów rolniczych.
Drugą sesję plenarną moderował dr Jacek Karnowski – prezydent Sopotu. Podkreślił on, że w sesji będą uczestniczyli praktycy, wójtowie i burmistrzowie gmin wiejskich, rozumiejący najlepiej problemy rozwoju obszarów wiejskich. Bo, jak dodał: „Jesteśmy tyle warci, na ile mamy poparcie naszych mieszkańców”. Mirosław Lech, wójt gminy Korycin, przypomniał, że gminy wiejskie borykają się z różnorodnymi problemami również dlatego, że:
– Dotychczas za lokomotywy rozwojowe uznawano metropolie i miasta. Tego typu działania spowodowały, że obszary wiejskie są niedoinwestowane. Aż 15% gmin wiejskich nie ma dostępu do sieci wodociągowej. Wyzwania są zatem ogromne, a brak instrumentu, który ma je rozwiązywać.
Wójt Korycina postulował zatem powołanie specjalnego Funduszu Rozwoju Wsi, wskazując na potencjalne źródła jego finansowania: poprzez niezwracanie do skarbu państwa 23% podatku VAT z wydatków majątkowych i od inwestycji; w Narodowym Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej powinny być powoływane specjalne programy mogące wzmocnić dochody gmin; z budżetu unijnego, programów regionalnych, w tym również funduszu odbudowy należy zabezpieczyć co najmniej 40% dla gmin wiejskich. Uzyskane w ten sposób środki należałoby dzielić tak, by każda gmina mogła otrzymać rocznie 1 mln zł, zaś większe środki – na podstawie dodatkowych kryteriów: dochodowych, ludnościowych itd. Dokument dotyczący tego specjalnego funduszu został przygotowany przez stowarzyszenie „TAK! Samorządy dla Polski” i ma być złożony w Kancelarii Sejmu.
Artur Stanisław Kozioł, burmistrz Wieliczki, wygłosił referat Wzrost udziału samorządów w podatku dochodowym od osób fizycznych i jego wpływ na rozwój obszarów wiejskich. Podkreślił znaczenie podatku PIT dla wszystkich gmin: obecnie z każdej złotówki pozostaje w gminie 39 gr. Projekt ustawy zwiększający tę kwotę do 48 gr, zaakceptowany przez Senat, trafił niestety do sejmowej zamrażarki. Krzysztof Iwaniuk, wójt gminy Terespol (Specjalny Fundusz Rozwoju Obszarów Wiejskich szansą na odpowiedzialny rozwój Polski),podkreślił, że każda gmina jest inna, każda ma swoje specyficzne potrzeby, ale żadna nie może oprzeć się dziś na podatku rolnym, który jest w obecnych czasach anachronizmem. Dorota Zmarzlak, wójt gminy Izabelin w wystąpieniu Wsie niewiejskie – rola państwa w równym dostępie do usług publicznych, podkreśliła rolę państwa i samorządu w funkcjonowaniu gmin wiejskich; interesował ją przede wszystkim sprawiedliwy dostęp do usług publicznych, szczególnie efektywność nauczania – nie tyle obecność szkół wiejskich, ale jakość kształcenia i jego efektywność.
Podczas zamknięcia sesji „praktyków” dr Karnowski podkreślił, że siła samorządowców wynika z poparcia mieszkańców i ze wzajemnej solidarności. Samorządy jednak, chcąc stanowić znaczącą siłę w dyskursie społecznym, „muszą mówić wspólnym głosem wszędzie tam, gdzie jest to możliwe”.
